A MOURA DA FONTE DO POMBAL

A moura da Fonte do Pombal.

Ninguén me contara nunca nada da tía Asunción, e miña nai calara cun mirar serio e duro, dises que cortan o aire e conxelan a lengua do falabarato, aqueles inicios de conversación acerca da súa irmá, e o mal que lle acontecera.

A tía asunción era algo mais nova ca miña nai, pero ninguén o diría polo seu aspecto. Fraca e despeiteada, pero curiosamente sempre cun soriso e un ollar fermosos, pero perdidos, na súa faciana, a muller vagaba pola vila sen rumbo fixo, xeralmente emporcallada de cousas que recollía pola rúa. Aínda era solteira e sempre a lembrei viviendo cos seus pais –meus avós maternos- na casa de pedra do Burgo, onde agora ai altos edificios para turistas.

Asunción paseaba paseniño sen oficinio nin beneficio polo porto, pero sobre todo facía ruta polas igrexas e capelas da zona, sen entrar nelas. Contaban as malas línguas que enlouquecera unha vez que se lle aparecera o Demo, pero pouco sabía eu máis daquela intrigante lenda, xa que, como dixen, miña nai era moi sensible e ríxida nas faladurías da súa familia.

Asución era a mais nova das miñas fillas, que era as mais fremosas do Burgo. A pequena víaselle espelida e riseira, cunha cara de anxiño que facía recuar. Ambalasdúas ó crecer, fixéronse rapaciñas de ben, aínda que para min seguiran sendo pequenas, eran xa mociñas case casadeiras e moi louvadas por todos os mozos da comarca.

Como a túa nai estaba mais adicada a arranxar as redes,q eu daquela eu traballaba a decote nas mareas, a pequena axudaba mais las tarefas da casa, indo e levando cousas, e axudando a túa avoa nas tarefas.

Por autra banda, con dez anos, pouco mais interese tiña eu daquelas nos males da miña tía que, historias de vellos a parte, cuidaba eu que cubrirían un mal de amores, ou ben a loucura natural da coitada da tía Asunción. Adicabame eu a ir á escola, e a falcatruar co resto de nenos todo o que podía, que era bastante, a excepción de cando miña nai me mandaba a facer tarefas da casa e axudarlle nalgún quefacer.

 Daquela era unha desas veces, cando miña nai dábame un cántaro enorme de barro (levaría unha boa tunda se o rompía, cousa que comprobara facía un par de anos, no que, por xogar ás pedradas, astillara a parte superior da xarra) e debía ir ás fontes a chealo de auga.

Daquelas, a algún lle extranará, non había auga corrente nas casas. Ou mellor dito, comezaba a habela xa que logo, os mais ricos comezaban a instalar billas e canalizacións nas fincas. Os que tiñan as fontes ou regueiros preto, coma o meu tio xaquín, de Belesar, podían facer algún empalme con algunha corredoira ou tubo, para achegar auga á casa. Pero a xeralidade dos veciños tiñamos que acudar ás fontes e regueiros, que por sorte había moitos na comarca, para abastecernos do líquido elemento.

Na miña casa, a pesaren de ter á beira o regato do Burgo, a miña nai tiña costume de recoller para a súa bebida -non para a limpeza, sen embargo-, auga das fontes xa que, nalgúns casos, enfermedades e males baixaban polos ríos, e ela ben coñecera, provindo de Ramallosa, mortes de veciños por beber algua en mal estado.

Era por iso que miña nai me mandaba á fonte da Zeta, no centro da vila, xa que aínda que non era a que nos quedaba mais a man, sempre saía mais fría e ademáis, á ser a que abastecía as casas de pedra dos ricos, cuidaba miña nai que moito mais coidado se poría na salubridade do liquido.

Moito mais preto da nosa casa estaba a Fonte do Pombal, aínda que tivera que subir algunhas costas, pero miña nai non gostaba daquela fonte que segundo ela dicía, era a peor de Baiona nas súas augas e de feito, tiñame prohibido ir a ela, nin sequera a xogar cos amigos.

Ó Pombal iamos a diariotúa tía e mais eu. Daquela eramos as dúas irmás mociñas, e axudabamos nas tarefas do fogar. Lembro que Asunción soía ser a que ía a buscar a auga nun cántaro aínda mais grande do que levas ti á fonte de Zeta, namentres eu cuidaba da comida no lar e madre, túa avoa, ía arranxar a roupa ou a tender as redes ó sol, para que estiveran secas para a faena. O caso é que soía andar lixeira xa que, tan pronto teu avó, mi padre, cegaba a casa de tomar algún viño na vila, gostaba de comer con toda a familia reunida. Por iso o quefacer da casa facíase rápidamente, e os recados sen demora.

Pero aquel día no que o ceo se emburillaba e ameazaba choiva, a pesar do estibal da estación, cruzárame con Pepiño Rolo e mais con Xan o da Carqueixa, que ían cara o Pombal, e moi ben me levaba eu con eles en troulas e trasnadas, e decidín que igual daría unha auga que outra, e fun con eles para o Pombal.

O día era malo, como xa dixen, e subir a cuesta (con ameaza de molladura) costaba menos con dous compinches de compaña. Ademais, iamos mirando para os saltóns e os sapos, que tódolos nenos daquela coleccionabamos e adoitabamos a cazar. Iso sí, todos cun coidado máximo para coas respectivas xarras, so pena no castigo que, en moitas das outras casas veciñas, aínda era mais duro que as labazadas que eu levaría por non ter conta dos poucos bienes da casa.

O Pombal son realmente dúas fontes magníficas, de pedra, con escudos gravados, provintes de tempos inmemoriais. Están no muro dunha casona inmensa, con igrexa propia e in pombal de pedra onde sempre revoloteaban as aves, que lle dá nome ás fontes. Daquelas a casona de pedra de varias plantas e fermosos gravados de escudos,cruces e leóns, xa estaba abandonada, aínda que non en derrube, e parecía esperar tempos mellares, ou a volta dos seus señores donos de Terra Santa, coma nas historias das Cruzadas que o Mestre don Leovigildo nos contaba.

Contaban moitas historias sobre isas fontes. Que a casa construírona extranxeiros no sitio onde unha cova sinalaba grandes tesouros que os mouros esconderas dos critiáns. Que aló pervivían ninfas, duentes e fadas. A nosa imaginación rebullía con tanta lenda, e íamos falando de máxicas historias cando cegamos ás fontes, e namentres recollíamos o auga para as comidas.

Obviamente, nin res vimos de pantasmas, espíritos, nin cousa extrana. Xa comezabamos a pensar que as lendas que sempre nos contaban os mayores eran contos para asustar ós mais pequenos, polo que, a pesaren de manter no noso interior algo de medo a sucesos anormais, tomabamos a chiste as lendas e mesmo adoitabamos inventar contos e bruxas para asustar ós mais pequenos.

Á volta o camiño resultaba moito mais pesado, cos cántaros cargados, e sen a posibilidade de xogar nin de facer falcatruadas. O camiño estaba concorrido e moitos carros pasaban agora polo carreiro, cos homes vindo e voltando e levando peixe e outros productos de e para os mercados coma o de Sabarís.

Tal de volta viña un, cargado de patacas, cando vin brillar algo no chan e, tralo paso do carromato, puiden desenterrar unha moeda que, limpada na fonte, confirmouse ser de ouro.

Daquelas aínda existían moedas de valor metálico, e a pesar de que as que se utilizaban a decote eran de valor nominal (é dicir que non importaba o valor do metal senón o que aparecía na propia moeda) aínda existían moitas moedas antigas que eran recollidas con gusto por tendeiros e comerciantes, xa que ouro e plata eran ben valorados.

Por iso, o meu descubrimento espertou a interese dos viandantes, polo que decidín apurar a miña volta a casa, excusandome en que xa iría  sendo tarde e meu pai se enfadarían se me atrasaba (o cal non deixaba de ser unha realidade), para evitar que me roubaran, ou que algén montase follón, reclamando como propia e perdida a moeda.

Así cheguei apurado á casa, coa moeda no peto ben gardadiña e aínda con terra, que non den en vela ben, por medo, no camiño, e agora na casa calado coma unha tumba, porque eu sabía ben que de enteirarse meus pais, colleríanma para gastos da casa, e eu quería conservar isa moeda para as miñas cousas. Pensando en un obxecto no que gastar a moeda (eu sempre soñara cunha pequena gamela para min) e coa man esquerda no peto, sen separarme do frío metal, comin rápidamente os grelos que miña nai preparara, sen prestar case atención á conversación da mesa.

Eu ía polo camiño do Burgo, coma sempre, co cántaro na cabeza sostido en equilibrio, como añinda fan as mulleres que non teñen carros. O camiño non era longo pero a cuesta polo Burgo tiña dificultade ó retornar, ó levar a cabeza co peso de auga. Por iso, soía irpronto a recolle-lo auga e face-la volta sen prisas. Eu aínda era nova e algo torpe, polo que prefería chegar cedo que tarde, que como ben sabes teu avó era moi estricto nos horarios. Ademais a túa nai queríame ben, xa que eu era a súa irmá pequena, e permitíame deixar algunha tarefa sen atender, para ir á fonte.

Aquel día cheguei mais cedo do que aínda era habitual, cando vin a unha rapaza. Non había nada de anormal, non era extraña salvo polo seu aspecto. Era unha rapza fermosísima. Tiña a pel escura, coma todas as mulleres que traballamos de cara ó mar, polo cal tampouco me chamou a a tención a súa cor, aínda que fitándoa de preto podías ver un ton oliváceo e brillante, e sorprendíate a súa pel suave e brillante, que nunca tal vira.

Tamén chamaba a atención a unha mociña coma min, que nunca saíra da comarca, o seu pelo moi moi longo e liso, moi escuro coma se da noite se tratara. Ó achegarme ña fonte fitoume cuns ollos negros, moi grandes, co seu rostro tranquilo, e sorriu sen medo. Ela estaba sentada na fonte, cun peine que me pareceu de plata, mollandoo no auga para despois seguir a peitear aquel longuísimo cabelo. Ó aproximarme sentín o aroma a xazmin e a canela, un cheiro doce e gostoso, polo que pensei que sería unha muller de noble cuna, queizabeis das casas grandes de Baiona, e que eu non coñecía demasiado ben.

 A casa do Pombal non estaba de aquela totalmente abandonada e ainda que os dueños pouco adoitaban a vir a ela, tamén se me pasou pola cabeza que quezabeis fora a dona de aquela casa.

Chamaba a atención que a rapaza non parecía nin xove nin vella, cunha idade indeterminada. Cando cheguei á fonte deixoume espacio para recoller o auga no cántaro, e sorriu. Poidenme dar conta de que arrendecía,c omo xa dixen, e que seu rostro non semellaba ter enruga algunha.

De calqueira forma, non era nada extraño, nin sobrenatural. Unha rapaza moi fermosa peiteando os seus cabelos na fonte. O peine de prata si que sería extraño, pero víase que non era aquela unha campesina, e os ricos ben tiñan obxectos valiosos, co que non era unha situación fóra do corrente.

Pasei todo o día soñando e mirando para as gamelas. Fun cara a tarde para o peirao, onde Manolo o de Louxas tiña varias naves á venta, e púxenme a enredar nelas. Pensaba que aínda que fora a chalupa mais pequena a puidera mercar coa miña moneda, xa que eu quería aprender a navegar, e independizarme prontamente. Para o ollar dun rapaz moderno, quizabeis sexa extrano, pero non coñecíamos outra vida, outro oficio, e o futuro que desecábamos era ser mariñeiro, ter o noso propio barco, e casar cunha rapaza fermosa para ter fillos. E eu non era diferente ó resto.

O Manolo de Louxas era amigo de meu pai. Tivera un accidente nun brazo e xa que logo non podía faenar, encargábase de vender e mercar os barcos ós mariñeiros, e tiña un par de carpinteiros que facían arreglos nos cascos e amaños nos palos, polo que se gañaba a vida ben. Era, como xa dixe, amigo de meu pai, e coñecíame ben polo que pronto se aproximou a falar comigo, xa que sabía que a min gustábame moito mirar para os barcos que él vendía, e cuidaba que eu ambicionaba ter a meu propio no futuro.

-Tino, qué!- Aínda que pasaran os anos, seguíanme (e seguen) chamandome Tino en Baiona-

-Aquí, Manolo, mirando pros barcos. Sonche moi caros?. Os pequenos, digo.

-Depende. Aquel, o verde, vendéronmo barato, a Maruja das Fontes, que enviudou. Podería facer bo prezo. ¿Por qué, sabes dalguen que busque algo?-Manolo atendeu con aceno que sinalaba que estaba atento ós negocios, en calqueira ocasión.

-Non…sería para min!

-Jajaja. Hay Tiníño. Aínda non tes pelos no peito, eres moi mozo. Para qué queres ti unha chalupa?.

-Pos para ir de pesca. Para ir ás Estelas a cazar coellos. Para ir ate Panxón, por exemplo. Porque xa son bastante maior. Ademais teño cartos –E rápidamente saquei a moeda de ouro, ofendido co paternalismo co que me trataba o bo de Manolo, mostrándoa orgulloso coma quen, pero Manolo mirouna e moiroume con cara de preocupado. Botouse sobre a miña man, pechandoa en torno da moeda, e dicíndome:

-Tino de ónde sacache iso? Roubachela? Hay por Dios, pero como levas ti semellante moneda.É de ouro de verdade? – Dixo abríndome a man e comprobando que era auténtica cun mordisco nun canto- A ver neno, tes que ir correndo a casa e levarlle isto a teus pais. Se non andades sobrados de cartos na casa! E iso é de ouro… E se algén te fai mal por ter iso?.. non o comprendes?. Vai para casa correndo e non te pares a falar con ninguén.

E así, botoume do peirao e sentinme humillado, pero tamén triste, porque se tanto era o valor da moneda, non me din conta do egoísta que puiden ser ó negarlle acceso a meus pais, e tamen porque co meu comportamento e a reacciónd e Manolo somentes mostraba o rapacín que eu era, que me faltaba moito para acadar a madures da que quería presumir.

A miña filla, ai Dios! Porqué isa maldición lle botarían!. Miña Asución, pequena! Contáranos que vira a unha rapaza na fuente, unha señorita fermosa de cabelo mouro, que estaba a peitearse cun peine de prata. Que a axudara a peinarse, e que por iso chegara tarde. E eu pensei que era unha excusa, que parara con outras nenas a falar e por iso chegara tarde, cando nos contou que aquela señorita lle preguntou se a podía premiar pola súa amabilidade.

Entón, Asunción pediulle o peine hermoso…xa, despois do acontecido…como o podo dubidar! Pero a muller díxolle que non llo podía dar porque estaba enfeitizado, pero deulle flores, moitas flores, que levaba no peto. Tantas, que lle ían caendo polo camiño. E alí mesmo a miña filla abriu o peto e estaba cheo de moedas de ouro. Tantas que nunca tal vira! Centos de monedas que caeron polo chan, e a nena asustada perxuraba que ela somentes tiña flores!

Era cousa de enfeitizamento e chamamos a teu mestre, don Leovigildo, que daquelas era un xoven namorado da rapaciña, con estudios e que sabería o que acontecía. Asunción estaba desmayada na súa cama, polo que no escoitou o que o xoven mestre nos contaba: Que as monedas eran de épocas moi antergas, dos tempos dos mouros, e que, se Asunción non mentía, unha moura, das dos contos máxicos, se lle aparecera na fonte, onde corrian tantas lendas.

Agardei na casa ata que chegara meu pai, que non tardou moito. Parece que xa falara co Manolo o de Louxas porque xa sabía todo o conto e eu a ninguén llo contara. Meu pai e miña nai chearonme de preguntas e logo viu meu avó coa tía Asunción, e de novo cheáronme de preguntas. Cando viron a moneda afastáronse todos, abraiados e asustados, a excepción de Asunción, que pareceu rejuvenece-lo seu rostro cun soriso e un ollar intelixente, e tomou a moneda para si, berrando:

-Vides coma non mentía?. O mesmo debuxo, as mesmas monedas!. É unha das flores que se me caíran do peto, vindo do Pombal. Non estaba tola! Todo era realidade!. -A súa axitación era tal que a tiñeron que tumbar na cama, mentres tremía. Pero o seu ollar xa non daba medo. Sorria. Era feliz.

O resto da historia da locura da miña tía contáronma, por cachos, meu avó e miña nai. A tía asunción, unha rapaciña de menos de quince anos, levárona, primeiro o comendador de Baiona, o Arcipreste de Santa María, ate que chegou á Inquisición, que Dios sabe o que lle farían. As monedas bib voltaron a aparecer, xa que decían estaban enmeigadas. A rapaza retornou tres anos mais tarde perdida a cordura e a saúde, e endexamais voltou a falar do que lle pasara, nin na fonte, nin posteriormente no seu periplo de mazmorra en mazmorra.

A miña familia tratou de que non houbera falas dela, pero obviamente todoa  tiñeron como tola e embruxada. Os contos que falaban as vellas sen seren certos, non ían desencamiñados. Atía asunción deu en asumir que todo fora una tolería do demo, e adicábase a buscar a salvación da súa alma, de igrexa en igrexa.

-Devolvícheme a cordura, meu sobriño- Dicía miña tía, postrada na cama, cunha sonrisa que non se lle escapaba dos beizos- Recuperei a miña memoria, miña vida. A moneda que atopàche demostra que non estaba tola, e que non tiñan razón todos os que me apresaron por tanto tempo, sen motivo.

A tía asunción morreu uns día despois. Feliz. Cuerda. Tranquila. Recibindo os santos sacramentos (que antes lle negaban, por endemoniada) e soterrada en lugar santo. Na vila falouse moito dela, e ate o Arcipreste pediu pola súa alma, na Colexiata de Baiona.

Alí está, no altar maior, a moneda, gardada coma prenda da victoria do ben fronte o mal, pero tamén a proba de que os trasnos, os demos, as mouras, existen e débeselle pregar a Dios por que nos protexa dos males.

Ó final a moneda non me serviu para comprar a chalupa, aínda que uns anos despois, meu pai comprou unha gamela meirande e regaloume a súa vella. Por portarme ben coa tía Asunción, dixome madre cun bico.

Pero por se acaso durante moito tempo, voltei a diario a buscar a auga na fonte do Pombal (que é por certo, a mellor da vila) fitando para o chan por se outra vez un escintilar dourado pudiera darme a riqueza que o traballo me negaba.

Non houbo fortuna para min outra vez. A primeira foi para Tía Asunción. E ben empresgada estivo. O seu sorriso nos últimos días ben valía unha moneda de ouro.