El Puente de La Ramallosa

Ponte da Ramallosa (historia sober a lenda orixinal)

Publicado el 30 noviembre, 2010 por farlopas

 A PONTE DA RAMALLOSA

A noite estaba clara, e as estrelas escintilaban por duplicado: no ceo sen lúa que sen embargo brillaba por mor da claridade que desprendían os propios astros, e no auga estancada na marisma do Miñor, que se formaba coa pleamar e que aínda duraría unhas horas, ate o amencer, cando os paxaros comezasen planear polo lameiro, buscando o seu almorzo.

Pero agora a noite era avanzada, e de cando en cando, extrañamente contrarios a isa noite estreleda e limpa, atoraban ó lonxe claros relumbróns sen ruído, procedentes dalgunha tormenta lexana, e que ameazaban con chegar en curto tempo ata o val. Isa apurou o paso polo camiño empedrado, sabedoira que, de demorarse moito no seu camiño, pronto se vería atrapada pola choiva.

Tiña que chegar a tempo ó alto da Ramallosa, ó inicio do cruce co camiño de Vilariño. Alí tiña a panadería Don Lisandro, amigo de seu pai, que por medio deste deulle traballo á moza para axudar nas tarefas do forno, especialmente pola súa maña en facer empanadas. Alí traballaban máis de sete empregados adicados a facer pan e empanadas durante toda a noite para que, xa polo amencer, levasen os carreteiros os bólos e as empanadas polos pueblos adiante.

Era o forno de don Lisandro un dos mais grandes da comarca, non sen lóxica, xa que o seu pan abastecía case tódalas aldeas dende Vilameán ata A Carrasca e Camos. Tan só tiñan prohibido pasar da ponte de Ramallosa, xa que en Baiona somentes podían facer pan os oficiais do gremio de realengo da vila e os dóces estaban monopolizados polas monxas do convento e por unha familia de pasteleiros que había denantes da fundación do convento, aló por Baredo.

Isa comezou a camiñar mais apresa todavía. O seu traballo no forno comezaba e acababa pola noite, e como somente tiña que traballar as masas, podía marchar un par de horas antes do amencer, xa que eran os oficiais os que manexaban os fornos para darlle ó pan o derradeiro cocido final. Aquel día saíra máis cedo todavía xa que era a festa da Virxe en Priegue, e por iso fixeran bastante menos pezas que decote, xa que moita xente fora á festa a casa da familia, e eles non podían servir naquela zona.

 

Demorara un pedazo a falar co fillo do muiñeiro de Camos, no cruce do camiño, ó que coñecía de servirlles a fariña na panaderia no seu carro tirado por tres mulas, tanta  era a carga que utilizaba Don Lisandro. Era un rapaz loiro e alto, delgado e tristeiro, ó que, sen embargo, se lle acendía un soriso na face ó ver a Isa. Ela cría que o rapaz, de nome Carliños o fareleiro pequeño (pola profesión da familia), lle facía as beiras, pero tamén o vira falar coa súa compañeira a Charela, e como dicía súa nai sempre, “cos homes nunca te has de fiar, porque nunca sabes ben de todo por ónde respiran”.

Arrepentiuse de ser tan lareta co fareleiro, xa que temeu que a tormenta a pillase no camiño. Baixaba a costa que a levaba cara Ramallosa, e aínda tiña que cruza-lo río e atravesar Santa Cristina, ate chegar a casa de seu pai, ó comezo de Sabariz. Era unha boa tirada, e xa comezaban as nubes a ocultar as estrelas brillantes, co que cada vez a custa tornábase máis escura, e polo cal so divisaba Ramallosa coma unhas sombras escuras aló ó fondo. Grazas que a poboación non deixaba de ser un conxunto de casochas dispersas, e que normalmente de cada fiestra pequena saía un fachiño de luz, grazas ó cal íase guiando polo seu camiño.

Aló ó fondo aínda se reflexaban as estrelas que non cubriran as nubes no Miñor, río estreito e pouco fondo que sen embargo, coa recente pleamar, aínda conservaba unha boa enchenta e deixaba escaso marxe para as ribeiras. Polo río arriba, en dirección a Donas, baixaba paseniña una neblina que Isa ben coñecía, e que en minutos faríase unha néboa branca i espesa, típica daquela zona costeira, e que podía desorientar ó camiñante. Isa acelerou o paso, a sabiendas que de quedarse rezagada ía ter que agardar a que amencera para poder guiarse pola espesa néboa, so pena de tropezar ou caer co algún obstáculo, invisibel polo manto branco da brétema.

Xa pasaba Ramallosa i en poucos pasos tomaría a ponte en dirección a Baiona. A ponte era unha peza de pedra maciza i estreita, disque de tempos dos romanos, e que facía non demasiado tempo tiveran que arranxar en común os homes das aldeas, incluído seu pai, por mor dunha crecida que estragara algún dos pilares. A ponte tiña lendas máxicas e datábano de tempo inmemorial, pero sobre todo era a única arteria de comunicación entre as aldeas, e especialmente entre Baiona e Gondomar, as dúas grandes vilas da comarca.

E é que, sen ela, terían que recurrir ós barqueiros, que aínda que seguían funcionando, facíano somentes para cargas excesivas ou meirandes para pasar pola ponte, e cobraban un peaxe excesivo para a mayoría dos petos, que precisaban de vender os excedentes das hortas e da carne da matanza do gando nas feiras das aldeas en derredor para poder pasar sen apuros. Era por iso que non foi complicado por de acordo a tódalas aldeas por parte do Conde, dono e señor das vilas, e os monxes de Oia, patróns da gran mayoría das familias da zona rural. Tódolos veciños colaboraran co seu traballo e as súas mans un bo feixe de horas, sabedores da importancia que a comunicación favorecida polo río tiña para todos eles.

Iso non quitara que, feito o traballo, contaran contos e lendas sober os cimientos da ponte, que ó parecer eran unhas pedras robustas e enormes, imposibles de poñer ahí pola man humana, segundo decían, e otorgaban a ponte orixinal á obra de xigantes prediluvianos, ou tal vez de magos ou deuses pagans. Pero todas estas eran historias contadas á beira do lume e en voz ben baixa, xa que falar disas cousas estaba prohibida por cregos e curas, e aínda que en Baiona, cabeza de partido, a Santa Inquisición  non traballara nunca, sempre se temía que o Santo Oficio tivera orellas en todos lados, coma dicían, e que algún día déralle ó comendador por facer unha diablura como contaban se facía noutras cidades, coma Rivadavia, Curuña, ou Pontevedra. Por iso, como decia Padre, era mellor ter sentido e coidarse de ser un falabarato.

Ía matinando Isa nesas historias de trasgos e meigas, cando oiviu un laiamen ferme e baixo, que se perdía, coma se foran sólidas, nas paredes brancas que rodeaban xa a ponte de Ramallosa, que aínda non comenzara a cruzar. Outro laio sacouna definitivamente de seus pensamentos, aínda que na escuridade da noite, so rota por unha feble luz prateada provinte do auga que atravesaba a ponte, e a espesa bruma que a envolvía con premura.

Tratou de fitar ó lonxe, pensando que viría, quezabeis, o laio dunha persona que o fora a cruzar cunha carga demasiado pesada. Non parecía un grito de auxilio, nin de algo grave, tan so unha queixa amainada que se vía rebotada na néboa fantasmal. Pero un novo laio, acompañado de saloucos e algo de barbulla de mulleres deulle en comprender que os sons non viñan de fronte, senón baixo da ponte.

 

Ai Dios, pensou Isa, e imaxinou a algunha moza coma ela caendo, despistada pola néboa, ponte abaixo. Tal vez mal ferida, aínda que a altura da ponte apenas superaría os cinco ou seis metros, pero os suficientes para mancar unha perna ou, de caer mal, rachar a cabeza. Tratou de ollar cara abaixo, pero non deu de figurar a ninguén por moito que fitaba, tal era a densidade e a escuridade baixo da ponte, oculta a marxe esquerda pola propia sombra da  ponte da luz das pouquísimas estrelas que se puideran supoñer no ceo.

Aplicou a orella para tratar de ouvir mellor, pero a tormenta comezaba a estar cerca e os tronos sofocaban, quizábeis, os xemidos de baixo da ponte. Sentíase na pel a humidade que presaxiaba o orballo da bruma, e Isa dubidou se camiñar baixo da ponte, para confirmar se había ou non algun accidentado, ou ben seguir o camiño para casa, tratando de acortar no posible un camiño no que, caseque seguro, ía mollarse coma as pitas coa súa tardanza.

Non lle deu tempo a decidirse, pois unha voz a chamou de repente, asustándoa.

-Ei rapaza, baixa acó, preciso túa axuda.

Isa sentiu que a voz procedía da marxe oculta polas sombras. A voz que lle falaba era dunha vella, non tiña dúbida, aunque enérxica e parecía acostumada a mandar. Os tronos estaban xa por riba de Baiona, e a bruma comezaba a disiparse, señal inequívoca de que a choiva estaba xa demasiado cerca. Unha brisa con cheiro a sal e húmida coma unha onda de mar confirmoulle esta idea, e as primeiras pingas de orballo caeron sobre os seus beizos. Xa non daría chegado a casa seca, pensou, os arcos da ponte eran un lugar tan como coma outro de resgardarse da choiva.

Mentres cruzaba a ponte, de presa, cara a oscuridade da ribeira esquerda, ía escoitando os saloucos acrecentados, e divisou dúas figuras ó caron da iauga, unha semellaba tumbada cara arriba, e outra agachada ó seu carón. A néboa só deixaba ver os perfís das dúas mulleres, aínsa que ían definido o contorno a cada paso, sexa pola cercanía física, sexa porque a brúma íase desbrozando coa auga que xa, de forma miuda pero seguida, mollaba a capa que usaba para cubrirse.

Primeiro viu a figura medio erguida, e sentiu medo. Era unha muller moi vella, de idade indeterminada, pero semellaba ter case cen anos. Cunha enerxía impropia da súa idade fíxolle un aceno para que se achegara, mentres Isa contemplaba no chao, coas pernas emrgulladas no auga, unha rapaza moi xove, paerturienta, espida de cintura abaixo e que tinguía co seu esforzo en vermello as augas estancas da ponte.

Non chegaba a ver a cara da preñada, pero a face da vella horrorizouna, co rostro cheo de enrugas e cun perfil moi afilado, os beizos deixaban sobrever unha boca sen apenas dentes e uns ollos pequenos, duros e inquisidores. Ven aquí, ordenou a vella, axúdame!.

Pero a mente de Isa xa estaba noutras cousas, lembrando. A ponte, era cousa sabida, era lugar de culto dos demos e trasnos, e contaban que moitas bruxas facían os seus feitizos ali… Unha noite pechada, sen lúa, un parto no medio dun río sen mais axuda que unha vella que a todas trazas semellaba ser unha meiga… 

Un lóstrego iluminou a escena claramente. O sangue tinguía absolutamente todo: as maos da vella, as roupas da moza, o lameiro onde estaban tendidas, o auga que corría cara o mar… Isa non deixou máis tempo pasar: aterrada botou a correr cara a súa casa, estremecida ante a escena que acababa de ver, aínda retumbando na súa cabeza os gritos daquela bruxa que  a chamaba mentres corría por sabariz adiante. Empapada, tremendo, chorando de anguria chegou a casa, onde se secou e tranquilizou, coa compaña e seguridade do seu fogar e as palabras do seu pai, forte e vigoroso, que coa súa espada poderíaa defender de calquera que osase facerlle mal. Durmiu mal, moitos días, con pesadelos e medo no corpo, pero endexamais dixo nada, nin sequera ós seus pais, por medo ás historias que contaran dela, por preocupar a seus pais, e que a tomasen por tola ou moito peor, por enfeitizada.

Os días, meses, pasaron sen que nada novo sucedese e Isa esquenceu. Mantivo un pánico terrible a pasar soa pola ponte de tal forma que o fareleiro pequeño, Carliños, a tivo que acompañar tódolos días ate Sabariz, na súa carreta, dando un longo rodeo de volta para Camos. Así comezou unha pequena historia de amor que acabou en embarazo de Isa, e unha boda rápida na capela de Santa Marta, en Baiona, antes de que o efecto da preñez se vislumbrara no ventre de Isa.

Un ano aproximadamente pasara dende que atopara á bruxa baixo da ponte, da que xa non se sembraba, e únicamente evitaba pasar, con medo, de noite polo mesmo lugar. Sete meses de embarazo e oito vivindo con Carliños, que seguía a traballar de fariñeiro xunto co pai, nunca casa vella da familia de Isa, en Donas, algo alonxada do resto de casas, pero reformada cos axuda da familia do muiñeiro e o que é mais importante, sen custo para o novo matrimonio, que non nadaba na abundancia.

Quedara Isa na casa mentres carliños repartía a fariña, e mantiña a súa costume de panadeira de velar as noites na espera do seu home, que voltaba tralo reparto, na madrugada ben entrada. Estaba a preparar un caldo para que o seu marido ó chegar tivera con qué quentar o corpo despois do frío da madrugada, cando sentiu un golpe na porta.

Ó contrario de extranarse, Isa acudiu a abrir. Facía pouco que escurecera, e quizábeis fora unha veciña para pedirlle algún favor ou laretar con ela, que moitas veces subian algunhas amigas de Donas para falar con ela, dado que co seu estado non estaba para moverse moito.

Pero ó abri-la porta quedou aterecida de medo. Unha vella agardaba no umbral da casa, a escuras, e Isa non precisou que a luz do interior da casa ilumase os rostro para saber que era aquela vella que a chamaba na ponte de Ramallosa, a berros, mentres ela corría desacougada por Sabariz adiante. Isa non foi quén de dicir nada nen sequera foi capaz de berrar, aterrada coma estaba. A vella achegouse a ela fitando para os seus ollos escuros, sen dicir res.

Estaba case pegada a ela, sen chegar a entrar na casa, e seu aspecto era aínda mais terrorífico que na noite de tormenta, a face chea de enrugas, o seu aliento podre, o cabelo sen peitear en hebras grises e sucias. Aquela boca sen dentes soproulle na cara, facéndoa pechar os ollos con medo, mentres sentiu a man da vella, tan so osos e algo de pelexo enrugado, apoiarse no seu ventre. Aterrada e aínda cos ollos sen abrir, deu un golpe na porta e pechouna de repente, dado que o contacto da man da vella provocáralle unha serpe de frío nas costas, mentres sentía náuseas e pánico á vez.

 Quedou de costas suxeitando a porta, coma se aquela vella pudiera tirala cunha forza sobrehumana, coma se realmente fora unha meiga que pudiera facer maxia. E se tal fora… ¿qué lle impediría entrar?. Pensou que todo era unha esaxeración, somentes vira dúas vellas cun ano de diferencia no tempo… ¿acaso non eran todas case iguais chegadas a unha idade?¿non cheiraban todas a mexos?¿non perdían os dentes?.

 Sentiuse algo aliviada e avergoñada polo seu ataque de pánico e cando abriu a porta, ninguén alí atopou.

Poucos días despois, reposta do susto, deu en parir. As veciñas quentaron auga e unha vella de Donas foi chamada para axudar no acontecemento, mentres o pai e outros homes do pueblo e da familia tomaban uns viños na cantina, tal era a tradición: somentes as mulleres tiñan acceso a un acontecemento femenino coma era un parto.

Non foi doado, Isa era unha rapaza nova e ise era seu primeiro embarazo, pero segundo a partera todo fora ben. O neno saíra sen ter que forzalo, e aínda que Isa gritou e sofreu, non foi nada que non pudiera soportar. O silencio derredor súa, co meniño en mans da partera, deulle en conta que algo ía mal. As mulleres fitábana de reollo, coma asustadas, e a partera resistíase a darlle o neno.

Viu ó seu pequeño de esguello, Marcos, pensabanlle poñer, coma o seu avó, o muiñeiro. O fareleiro neto, contaban que o chamaría a xente. Pero o rapaz apenas se movia, tiña un mirar perdido, un ollar extrano, e víase, mellor dito, sentíase que non era normal, que algún defecto parecía ter no seu entendemento a simple vista.

¿Acaso viuche visitar unha vella?, preguntoulle a Charela, a súa compañeira cando traballaba onda Don Lisandro, e que era das que alí estaban a que mais confianza tiña con ela. ¿Coma o sabes? Respondiu Isa, abraiada e aterrorizada de que as mulleres todas parecían saber da súa vida, especialmente daquel episodio que lle custara olvidar. Todas a miraban  cunha mixtura entre asustada, tristeira e comprensiva, pero todas caladas. Ó fin, a vella parteira falou:

-Pero Isa, muller, ¿ninguén te falou nunca das Lurpias?

NOTAS DO AUTOR

• LURPIA:

A PESAR DE QUE  O USO XENERALIZADO EN GALICIA É COMA MULLER MALVADA, DESPOTA, ENVEXOSA E GOSTOSA DE FACE-LO MAL, O USO PRIMIXENIO É COMA SINÓNIMO DE BRUXA, MOUCHA OU FEITICEIRA.

DE FORMA ESPECIFICA, CÓNTASE QUE AS LURPIAS VISITABAN ÁS MULLERES QUE QUEDABAN SOLAS NA CASA, DISFRAZADAS DE PEDIGÜEÑAS, POBRES OU VELLAS FARRAPENTAS, SOLICITANDO AUGA, ALGO DE COMIDA OU AXUDA. A AQUELAS MULLERES QUE LLES NEGABAN O PEDIDO, DESDEÑÁNDOAS, BOTÁBANLLES UN FEITIZO DE AIRE PARA O SEU ÚTERO, DE TAL FORMA QUE SOÍAN MALPARIR, MORRENDO A NAI OU O FILLO NO PARTO, OU NACENDO O NENO CON GRAVES TARAS FÍSICAS OU PSIQUICAS.

• LENDA DA PONTE DA RAMALLOSA:

TODO O CONTADO NESTA HISTORIA É INVENTADO, AGÁS A LENDA ORIXINAL. A MULLER QUE PASARE POLA PONTE DA RAMALLOSA, E ATOPE UN PARTO BAIXO DEL DEBE AXUDAR NESTE NACEMENTO SEN FACER PREGUNTAS, SO PENA DE QUEDAR MALDITA E ENFEITIZADA.

ISTES PARTOS BAIXO A PONTE DA RAMALLOSA ERAN BASTANTE NORMAIS, XA QUE EXISTE UN CULTO PREROMANO NA DESEMBOCADURA DO RÍO, E SOÍAN IR ALI A PARIR TRATANDO DE LIMPAR A UN NADO CONCEBIDO EN ADULTERIO, BUSCANDO AXUDA MAXICA PARA UN PARTO DIFICIL, OU TRATANDO DE FAVORECER A BOA ESTRELA DO PEQUEÑO.

FOU UN USO COMUN E EXTENDIDO, SEMPRE COA AXUDA DUNHA PARTEIRA, QUE SOÍA FACER TAMEN DE MEIGA, ATE QUE NA ALTA IDADE MEDIA, A IGREXA CONSIDEROUNA UN USO PAGANO E DE BRUXERÍA, E PERSEGUIUNO ATE QUE QUEDOU APENAS ESQUENCIDO DA MEMORIA COLECTIVA OFICIAL (QUE NON NA POPULAR).