A historia (que non lenda) do Pozo da Aguada e do soterramento dos indios na explanada de Santa Liberata de Baiona

As pantasmas da Colexiata  (Unha de indios)

De pequeño sempre me caeron ben, aínda que foran os malos. Era moito andar, ate Ramaiosa, para ir ver un filme, que case tirábamos dúas horas dir e denoutras dúas en voltar a casa, mais merecía a pena ir os amigos xuntos en pandilla a ver unha película ó Cine Imperial, e o camiño entre troulas e festas facíalo con gusto aínda que pola noite te doeran os pés. Agora as peregrinaciós os domingos pola tardiña a Ramaiosa tamén segén sendo cousa de rapazada, pero para outros menesteres.

Eu gostaba moito das películas de vaqueiros, non cho nego. John Wayne, os sheriff, o saloon… son cousas que agora cáseque vos sonan a chino ós nenos, pero daquelas era o que mais nos gostaba. Non había palomitas, senon que levabamos un bocadillo, os que menos, ou unha peza de froita, os que mais, para comer no cine.

E a min sempre me caeron ben os indios, aqueles cheos de pluma e pintados, que cantaban pola noite a ouvidos coma os lobos de Chan da Lagoa, e bailaban perante a fogueira. Nas películas eran os malos, pero eu sempre os vía como bravos e valentes.

Dígocho para que me creas que non minto nin conto cousa mentira, que ó contrario sempre sabes que me gusta ir coa verdade por diante. Pero o que eu vin non era cousa do demo sinón do ceo, a pesaren de ser na igrexa, e eu ben sei o que miraron estes ollos meus.

Á volta das indias recén descubertas, o Almirante Colón decidira voltar con dúas das tres carabelas, xa que a maior, a Santa María, non puidera ser reparada aló. A Niña, por ser a máis pequena, non podia ter moita carga, e por iso ós indios que apresaran nas illas, levábanos na adega da carabela, namentres que na Niña viaxaba o almirante cuns poucos mariñeiros.

En chegando ás Azores, un temporal enorme asolou ás carabelas de volta, que se perderon de vista. Seica, coma di a historia, Colón decidiu poñer rumbo a Lisboa, terra que lle era coñecida xa que logo el residira na Illa de Madeira. O capitán da Pinta, Martín Alonso de Pinzón, tirou para o norte, xa que coñecía o terreo por ser os irmaos galegos, e arribou no porto de Baiona que era, por aquel entonces, un dos máis importantes e seguros de todo o reino de  Castela, xunto co de A Coruña.

Chegados a Baiona, e sen que houbera novas de Cristovo Colón, o capital decidiu desembarcar e dar a nova do descubrimento pola vila e polo reino, mandando mensaxe ós Reis católicos a Barcelona por mensaxeiros nos mais raudos corceles, namentres os mariñeiros se lavaban, aseaban, e comían na ribeira do castelo.

Seica o pánico foi importante na vila cando se achegaron ó pozo da Ribeira a tomar auga uns homes e mulleres casi espidos, con plumas na cabeza e pinturas no corpo. Coa pel nin branca nin negra. E sen embargo, con xoias de ouro brillante que envexaría calqueira dama da corte. Nin falaban nin entendían cristiana fala, e contaban os mariñeiros que eran xente doutro mundo, onde vivian como Eva e Adan no parayso.

Contaban os mariñeiros que naquelas terras todo o mundo vai espido xa que non existe o frio, e que non é preciso traballar, xa que somentes alzando unha man un ten froitas e comida en abundancia. Que a vida alí só e pracer e lecer, e falaban de animais incribles, comidas sorprendentes, e de xentes e cidades fantásticas.

Mentres, os curas arreciados esixían falar deles como animais, xa que non podían ser persoas unhas criaturas tan extranas, e mais herexes ou infieis, xa que, contaban os mariñeiros, adoraban a multitude de deuses pagans. O prior da Inquisición mesmo quixo recoñecer ós indios para prenderlles lume, pero Pinzon, valente, púxolle o seu ferro na gorxa e xurou que o atravesaría se ousaba tocar ós seus prisioneiros, que somentes eran propiedade de Dona Isabel de Castela.

Arrepiadoss pola furia do capitán, o clero fuxiu asustado, pero non si os do pueblo que puxábamos por tocar, ouvir e ver a eses  indios.

Contan que xa entonces, os indios non dormían nas casas, senon que pediron, e foilles concedida, a gracia de durmir nunca especie de casetas feitas con peles por eles no patio da casa do comendador, onde se aloxaba o capitán. E que moitas veces facían extraños ritos, e cantaban curiosas canciós, que os baioneses escoitábamos e víamos, saltando por riba das tapias da Casa de Zeta, con admiración e non sen un pouco de temor.

Contan algúns que os indios chegaban a entendemento cos baioneses, namentres se esperaba a volta da mensaxe da raíña. Que algún baionés, coma o comandante da guarda Andrés Pintado, aprendeu a botar fume cunha pipa dos indios, e que ó igual que foron quen de aprenderlle ós indios algunhas verbas e canciós da nosa terra, os indios comezaran a ensinar, especialmente ós rapaces, verbas e canciós dese Novo Mundo que xa comezaban a chamar as Indias, Bombay e Catay.

Un día, unha das mulleres púxose enferma. Tiña febres, tusía e ás veces cuspía cargado. Un simple constipado, dixeron as vellas, e refutaron os galenos da vila. Pero a súor empapaba a muller, e o seu home pronto enfermou, pode que contagiado por ela. Ninguén temía por eles, pois ¿cántas veces enfermara un baionés, sen mayores consecuencias que uns días feble na cama?. Pero un día Baiona espertou coa nova de que a parexa morrera de socate, e que outros tres indios estaban enfermos.

Seica toda a vila se volvou con eles. As mulleres cuidábamos por turnos e os rapaces achegábanse ás veces ó hospital da Trinidade, onde movían ós enfermos, para cantarles as canciós que eles mesmos aprenderan daqueles indios de pel escura. A visita dos reis prodúxose, ó fin, pero xa so viron ós poucos que quedaban sen coller a gripe. Pouco a pouco foron morrendo todos, ate que non quedou ningún.

Ó primeiro, coa morte da primeira parella, os curas insistiron en soterralos no monte, onde as pedras altas de Bouzas Trigas (alá onde agora está a Virxe da Rocha), xa que non podían ser soterrados en Campo Santo, ó non seren crisitáns.

Enfurecido o Pinzón, correu a cabalo a tui, onde tivo a dispensa do bispo para soterralos no cemiterio, “coma persoas e non coma animais”. Pero os cregos negáronse, e ó final o Arcipreste de Baiona accedeu a duras penas a soterralos nunca explanada que existía preto da colexiata que se estaba construíndo, onde agora está o Vía Crucis.

Xúrocho por Deus, meu, que sabes que eu nunca mentín. Cando baixaba de casa da miña Moza, que sabes que vive aló pola Santísima, que pasando de canto polo campo da Colexiata vinos, coma nas películas, cunha fogueira cantando e bailando ó derredor dela, coas prumas e as pinturas no corpo. E falaban en galego. E mixturaban as canciós da súa terra con cancións das nosas. E falaban que lles daba tristura non poder viviren eternamente nan terra que lles veu nacer, pero que alomenos estaban na terra dunha xente que os traou e coidou con tanto agarimo.

Xúroche por Dios que nunca volverei ver ós indios coma os malos das películas…

NOTA DEL AUTOR:

LA HISTORIA MÁS REAL DE LAS QUE PUEDA CONTAR, LA DE LOS PRIMEROS INDIOS AMERICANOS QUE EUROPA CONOCIO, QUE SE AGUARON EN EL POZO DE LA RIBEIRA, Y CUYOS RESTOS ESTAN ENTERRADOS EN CRISTIANA SEPULTURA EN LOS ALREDEDORES DE LA EXCOLEGIATA DE MARIA SANTISIMA. RESPETA SU DESCANSO, PORQUE CUENTAN QUE NO GUSTAN DE QUE SE  FALTE AL RESPETO A SU MEMORIA EN SU REPOSO SAGRADO Y ETERNO.

O CALLEXON DAS SETE ESQUINAS, LENDA DE BAIONA (Repetida, xa que semella haber problemas de acceso á orixinal)

A lenda do callexón das Sete Esquinas e o muro do Convento das Dominicas

Existe en Baiona un carreiro pequeno, ó que se accede por unha callexuela estreita e descoidada entre a botica nova e a plaza de abastos, dende a calle que agora llaman da Carabela La Pinta. É un calexón umbrío e un tanto extrano, e é que xa dende lonxe ten un áurea de misterio e perigo no que se envolve. Antes da restauración á que o someteron, vivía enmarcado polos seus dous altos muros de granito, húmidos y cheos de verdín e musgo,  e un sempre sucio chan de escura terra pisada enmarcaban unha pouco recomendable paraxe.

Na época medieval, transcurría entre as hortas do convento de clausura, que cultivaban as propias monxas dominicas, e as hortas particulares dalguns facendados. De ahí seu nome oficial “rúa entre as hortas” aínda que en Baiona tódolos veciños lle chamen o callexón das sete esquinas, e xa dende aquela época anterga corría fama do lugar coma pouco recomendable e mal frecuentado por malfeitores e truháns, que atopaban naquel carreiro escuro, angosto e pouco concorrido lar para súas escaramuzas, hurtos e trapicheos, cobrándose peaxe con sangue ó mal parado que transitase aquel estreito callexón.

Se cuestionas ós lugareños, contaranche a lenda de que si transcurrieres por ese callexón, tocando coa palma dá mesma mano as sete esquinas polas que transcorre, poderás ó cabo pedir un desexo ós fados ou ó destino na fuente na que desemboca.

Esa lenda, aínda extendida, non é de todo certa, xa que esa máxica condición, eo somente no ámbito amoroso e sentimental, e concorre en relación cuns feitos exemplarizantes que alí aconteceron.

Era Sofía a fermosísima filla de Don Gonzalo Fernández de Córdoba y Quesada, irmao do Conde de Gondomar. Como moza casadeira, a súa fama traspasara alén dos pueblos e vilas comarcais, xa logo que se trataba dunha xove doce de rostro e de cabello mouro coma o acibache, que enmarcaba unha anxelical figura. Pero coma filla miuda dunha das familias máis acaudaladas e nobles da comarca, non podía desposarse cun calqueira.

Sen embargo, Sofía era filla menor e preferida de Don Gonzalo, e seu xa ancián pai tíñaa consentida. Ela, soñadora e anhelante dises amores cabalerescos e corteses que lído tivera en folletins e poemas, solicitoulle a seu pai poñer unha proba de coraxe a aqueles candidatos á súa man. Debían todos aqueles que a pretenderan, pasar un ano enteiro á intemperie no muro do convento de clausura, pasando as penalidades e inclemencias do tempo e as incomodidades dun pobre mendigo, para poder toma-la súa man.

Aínda que idea descabellada, a Don Gonzalo pareceulle ben porque aquel que superara a proba daría seña folgada de virtude de cabaleiro, rectitude de costumes e fortaleza de ánimo, e aínda soñaba sía filla daquel galán que a desposara, por ela superara tódalas adversidades, tal y como coñecía dos libros de cabalería.

Así pois, sinalouse o día convenido en un de xaneiro, para facer coincidir os prazos co ano natural, e presentouse no muro das dominicas o máis granado da nobreza rexional. Alí hachábase un dos vástagos do duque de Lerma, o  coñecido Don Joaquín, alá parlaban animadamente o viuvo Don Carlos de Lamas e Don Alejandro Javier de la Trinidad, tío e sobriño, respectivamente, da casa dos Montenegro. Acullá se acomodaba entre almofadas traídas de Valencia e mantas zamoranas Don Diego Acuña, sobrino del Conde de Gondomar. Moitos otrous xóvenes nobles  hachábanse no murete en plazo convenido.

Tamén habían aposentado no mesmo non poucos xentilhomes, que se non era por nobleza das súas armas que puideran aspirar á dama, sí o eran pola da súa bolsa. Así estaban alí, entre outros, Juan de Calatrava, do cal seu pai era o maior sazonador de pescados da veciña vila de Redondela, o Daniel de Entre Ríos, fillo do mercante Don Guzmán de Entre Ríos, que poseía patente de corso para tres navíos, e comerciaba con outros oito máis da súa navieira na próxima ciudadela fortificada de Tui.

Uns alguaciles ían dende aquela mañan botando a farrapentos, truhans, e a todos aqueles que non demostrasen limpeza de sangue, ou condicions de ouro ou armas que lles permitisen aspirar á man da fermosa Dona Sofía. O cal non evitou que alguns cristianos vellos, de común artesans ou comerciantes, accedesen a dito concurso pese ó exiguo de súas bolsas.

Paseaban Dona Sofía e seu pai por entre os aspirantes, mostrando á xove a súa louzanía –premio para o mais valente-, pero decepcionada porque a maior parte dos aspirantes reposaban cómodamente entre decenas de criados e servos, sitos en cómodas tendas de campaña, con braseiros, mantas e viandas que facían da súa estadía gran diferenza coa penalidade que ela soñara e ideara pra elexir marido.

Comenzaron a pasa-los días, e pouco a pouco foron abandonando oseu sitio no muro alguns aspirantes. Ó principio deberon abandona-las dominicas aqueles cuxa estancia de vagar era máis gravoso para a súa bolsa, os comerciantes menos acaudalados e os nobles menos enriquecidos. Así, de vagar e paseniño, fóronse indo, baixo a atenta mirada de Dona Sofía -que vía cuán vana era a persistencia masculina- xa que decote comezaron a deixa-lo lugar moitos dos máis valiosos nobres por hastío, cansanzo ou aburrimento.

O pueblo tamén contemplaba esa competición extrana con curiosidade, e incluso alguns taberneiros avispados comezaron a facer negocio con apostas acerca do vencedor da mesma. Agora eran nove os aspirantes que quedaban, e  cando pasaba o mes de xuño xa só restaban tres deles. Coas primeras chuvias do inverno abandonaban outros dous.

Somenter restaba acomodado naquel muro Don Andrés de Comesaña y Sarmiento, bastardo do Conde de Gondomar, xove de facenda diminuída, pero de nobleza distinguida. Falaban del que era fero na batalla e no amor, e que ainda que non era fermoso, a súa presenza elevaba o ánimo da xente e inspiraba enerxía positiva a seus cercanos. Dona Sofía pronto fixouse nel, e cando quedou solitario no muro, algunhas veces achegábase a él disfrazada de campesiña ou de peixeira pra velo de preto, intercambiar algunhas palabras e curiosear polo único home que ó final, houbera sobrevivido a aquela criba.

Achegándose xa as datas da cristiana  Natividad, Comezou Dona Sofía a verse casada con Don Andrés, e seu pai, Don Gonzalo, a velo coma xenro e a prepara-los esponsais da súa filla. Unha tarde incluso achegouse a falar co xove e pechar alguns detalles do matrimonio da súa filla. Ademáis, non poucos habían apostado por el nas tabernas, polo que o pueblo en xeral tíñalle aprecio, e estimaba a súa presumible victoria. Todo o mundo parecía contento polo cariz que tomara aquela competición, e polos próximos esponsais de Dona Sofía.

Pasaron as calendas festivas; Noiteboa e Nadal, con frío e choiva, e abraiábase toda Baiona da estoicidade coa que perduraba o candidato no muro das Dominicas, cobixado entre algunhas mantas e alimentado polas viandas que lle facilitaban os veciños e achegados. Pasou a festividade da Matanza dos Santos Inocentes, e aproximándose o Aninovo, aprestabanse os detalles dos próximos esponsais, sendo xa un segredo a voces cada un deles.

Pasou o día, sin embargo, e outro máis e nacendo o día do mesmo 30 de decembro, a cidadanía amenceu en sorpresa maiúscula… o xove don Andrés non se hachaba xa no muro, e por tanto a aposta da boda de dona Sofía encontrábase deserta.

Todo eran suposicions e dúbidas, e non poucos veciños acudiron ó fogar dos Comesaña, aló pola aldea veciña de As Fontes de Bahíña, descubrindo atónitos que se hachaba o mozo alí, almorzando de bon apetito , e sin perde-la compostura.

Todos preguntábanlle qué causa o levara a abandoar a súa fazaña, tan próxima estaba a súa conclusión, e unha vez houbéranse allanado as exclamacións de asombro e o balbordo imperante, deu o xoven noble en falar.

-Fai pouco que, disfrazada de campesiña, con Dona Sofía houben topado e falado, xa que aínda ela non me coñecere, eu si din en reparar nos seus rasgos e xestos. Falou comigo seu pai e o rexidor cortesano, dando por feito a nosa unión. Falou comigo incluso o mismísimo Arcipreste do condado, preguntándome pola miña religión e fé cristiana.

Moitos veciños me levades preguntado, comentado e opinado acerca do romántico e fermoso da proba de amor que me fora imposta, e do moito valor e tesón que levo demostrado últimamente neste amor que no meu interior tiña e sen embargo, víame ás noites con frío, fame e penurias. Con tan so os abrigos e cobixos que, coma bos veciños, ofrecíadesme con honrosas intencions. Atopeime neste año famélico, xelado de frío, empapado de chuivas, e seco ate a saciedade. Viume Doña Sofía en todas istas circunstancias, e a pesaren de todo, ¿tan vano é seu amor, tan nula e a súa humanidade que fai meses que sabido era que eu mostrábame coma o único capaz de vencer-la súa aposta, e foi incapaz de evitarme  un mes, unha semana, un so día de sufrimento e de pesar?...

Si é así –cavilaba, máis para si mesmo que para o seu entregado auditorio- máis me vale huir a tempo que humillar a unha dama. Por eso marchei do muro, xa que non desexo esposarme con aquella a quen seu amor non acompañe seu corazón e súa ialma, e que sexa incapaz de evitarme unha miga de sufrimento, a pesares de que a miña devoción por ela sexa total e entregada a miña alma, miña facenda e meu honor.

E é por esta istoria, e pola infausta lembranza do xoven don Andrés e a necia dona Sofía Fernández de Córdoba, e sober todo por aquel amor que non foi, que tódoslos xóvenes, en leyenda e recordo daquel, diron en toca-las sete esquinas do callejón que vai dar ó muro das Dominicas, debendo reflexionar en cada unha delas na forza e no fruto de seu anhelante amor, en lembranza da persistencia do xove don Andrés, e facendo memoria de que, sen esa tenacidade e apoio común, todo sentimento remata por semellar vano ós  nosos ollos, e desaparecer, aínda o amor máis ardente; e que se o amor é real e sinceiro, evita máis que causa dor ó ser amado.

NOTA DO AUTOR:

A LEnDA PROMETE FORTUNA AMOROSA Ó QUE PASE POLO CALLEXON DAS SETE ESQUINAS, TOCANDO AS MESMAS COA MESMA MAN. AGORA PASAR XA NON E TERRIBLE NIN DÁ MEDO (NON FAI TANTO TEMPO SÍ QUE O DABA) ASÍ QUE APROVEITA E LANZA UNHA MOEDA CARA Á FONTE QUE EXISTE NA SAIDA DISE CALLEXÓN. A SORTE CHAMA A MAIS SORTE.

Da Cala das Sereas (Praia dos Frades de Baiona), versión extendida.

DA CALA DAS SEREAS

Entonces o leite nin viña en tetra briks, nin sequera coñecíamos o que era iso. Traugíana as mulleres, vindo dende Bahiña ate o pobo, onde as vendían nas casas grandes. Miña nai era unha das afortunadas que vendía o leite no Gurugú. A familia pagaba ben e sempre quedaba algo de tempo para paroleirar co resto de mulleres da vila.

Gostaban as mulleres de xuntarse ó quenciño do sol aló pola praia que chaman Cuncheira, xusto tras onde no seu momento estaba o balneario, para non seren vistas nas rochas, parolando e tomando cor nas pernas e nos hombros. Alí falaban das cousas da vila e dos veciños, que nunca faltaba unha leria se houber un oído que a escoitara.

Nese tempo, cando o sol comeza a quencer tra-lo amencer, e antes de iren pra casa de novo a atender ó fogar, púñanse ducias de mulleres en corriños parolando cara o sol, que cando o tempo era pior tiñan que acollerse nas rúas de dentro, ou nos cabaños dos tendales.

O caso é que, en pleno mes de xuño, o tempo era bon, e moitos rapaces, que xa rematáramos as clases, e que por estar recollido nese tempo o estrume e o gando, non tíñamos quefaceres para axudar na casa, polo que acompañabamos ás nosas nais e irmás a Baiona. Os que eramos das aldeas (Sabariz, Baredo, Fontes, Bahiña, etc…) gostábamos moito das casas grandes, que algunhas veces viamos por dentro, nos cuartos dos señoritos, do castelo e do balbordo das rúas.

Nas calles trasegaban moitas mulleres coma miña nai, coa cabeza erguida e o cubo de leite nela, cuberto cun pano para que non se ensuciara a nata, mariñeiros tomando unhas cuncas ou peixeiras empuxando carretas de xurelos. Daba gosto ver tanta xente en movemento e ocupada, namentres os rapaces rebulliamos por entre o balbordo e xogabamos cos nososo coñecidos.

Aquel día, miña nai levoume á Cuncheira, e púxose a laretar con unhas veciñas de belesar. Eu, aburrido xa que non estaba en zona de barullo, funme andando por tras do castelo, xa que poucas veces andivera por ahí.

Non era coma agora o castelo, limpo, coidado e con paseos abertos. Os muros estaban en moi boa parte cheos de maleza i herbas, e derredor das murallas habia somentes un sendeiro por entre pedras e silvas, difícil de andar, e algo perigoso xa que esvaraba o lameiro que ás veces se formaba. Por iso, para a maioría, a parte traseira do castelo era prácticamente descoñecida. Cóntoche isto, para que non te sorprendas ó coñecer que eu non sabía da torre do príncipe, da praia dos frades, ou do san cristovo que ai tras do castelo.

Iba eu soio, pois, xogando por entre as silvas, e descubrindo un territorio inexplorado pra min. Gostaba eu moito das arbres e de mirar as murallas, que o mestre da aldea nos contara historias de mouros e cabaleiros cristias, e pensaba eu que con sorte pudiera atopar un tesouro deses que contan que os mouros deixaron escondidos nos bosques, e con iso iba entretendo e ensoñando coma so poden facer os nenos coas súas fantasías, cando cheguei a unha pralliña.

Era pouco mais que unha cala, con bastantes pedras e chea de cunchas, coma na que estaba miña nai, e alí tamen había unhas mulleres rindo e paroletando, aínda que a esas donas non as coñecía eu. Eran mais xóvenes e bonitas que as que soía ver pola aldea, e pensei que sería onde se xuntaran as mozas para falar dos seus namorados, que desas cousas algo xa sabía eu, aínda sendo mozo para andar en namoriscamentos. Achegueime a elas curioso, xa que daquelas un grupo de rapazas novas e con tanto corpo espido como aquelas era unha vista doce de ver, pero moi extraño xa que os curas prohibíano con especial fincape.

Unha das mozas decatouse da miña presenza, e chamoume polo meu nome. Iso sorprendeume, e non din pensado, gabado por que unha daquelas beldades non só me coñecera, senón que me chamara a seu carón. Segundo ía andando para elas, fun notando que aquelas non eran mulleres coma as que eu coñecía. Tiñan o cabelo moito mais loiro que a mayoría que eu coñecía, e a pel era moito mais branca ca miña. Decateime de que eran diferentes, moito mais fermosas das mulleres que atopaba pola rúa normalmente, e din en pensar que a que me chamara sería unha das señoritas do Gurugú, que quizáis me coñecera de ir levar o leite ou algo de peixe que meu pai faenara.

O meu maxín chegou a conclusión de que nesa cala apartada sería onde se puxeran ó sol as señoritas das casas grandes. Era lóxico, pensaba eu, que unhas señoritas de boa familia se apartasen da mirada de calquera impertinente, e descansaran lexos do movemento normal da xente. E eu, convidado de excepción daquela xuntanza de peles frescas, cheiro a perfume, beizos roxos e carnosos e cabelos dourados e fermosos. Falaban  entre elas a rir con voces anxelicais, e cantando miudiño e docemente. A que me chamou, que me dixo que se chamaba Lorena, facíame agarimos, e o resto de mozas dábanme bicos e acariñabanme docemente. A verdade e que me sentía no ceo, e apertábame a Lorena, da que sentía o seu corpo tras dos lixeiros vestidos que levaba. Mentres cantaba co resto de rapazas, sentinme esmorecer e funme durmindo paseniño nos seus brazos.

Cando espertei, non foi nos brazos doces da loira Lorena, senón cunha labazada de Carmelucha, a muller do ferreiro de Sabaríz. Comezou a berrarlle a miña nai que me atopara e miña nai deume un par de cachetadas que me deixou a cara marcada por varios días, mentres berraba que cómo se me ocurría esvaecerme sen avisar. Entendín que ó quedarme dormido, a miña nai non me daba atopado pero… non compendía o alboroto e os berros. Non era a primeira vez que me perdía por ahí, e mais dunha cachetada non me levara por iso, coma para enfadarse tanto desta volta.

Voltando a Bahíña polo camiño a Oia, xa que era o mais curto para nosa casa, funlle contando á miña nai e ó resto de mulleres que viñan cara de Baredo, o conto das mulleres que vira naquela praia, das súas canciós e da súa fermosura. O resto de mulleres miráronme aterradas, e logo non fun capaz de seguir contando nada, co medo de que cometera un delito ou un pecado moi gordo, que tería que confesar prontamente, logo que ó pior mirar ás señoritas mentres que se bañaban era unha cousa tan mala como para arrepiar a un grupo dunhas dez mulleres. A miña nai collíame forte da mau, sen decir nada, e eu calei para o resto da viaxe.

Foi en chegando á casa, soios miña nai e mais eu, cando ela me contou o motivo de tales medos nas mulleres.

Había no castelo, fai anos -me contou-  unha familia de nobres poderosos viviendo nel, nas épocas dos mouros onde era necesario guarecerse nas murallas para que os inimigos non te atacaran. Neses tempos, o señor era o Conde de Gondomar, que rexía Baiona e mais tódalas aldeas ate as dúas Oias, que marcaban seu territorio.

Tiña tal conde un fillo, moi mozo, romántico e que soía estar enredando pola corte adiante, aínda que comezaba, coma ti, a ser un home, aínda que coido que debía ser un pouco mais home, cecais uns anos mayor ca túa idade. Resulta que este rapaz chegou un día coa leria de que vía unhas mulleres  bañarse espidas na praia que se via perante a fiestra dos seus aposentos.

Esa praia, que é a mesma da que te atopamos durmido, era praia prohibida para o baño para ninguén que non foran os frades das capelas, que por iso se chama praia dos frades, e enteirado o conde, puxo guardias para que coidaran de que se cumprira a lei. Sen embargo, polas mañás, seica o rapaz vía as rapazas de cotío, polo que un día decidiu baixar a falaren con elas, e avisalas que o que facían estaba prohibido, e que podían levalas a cadea un guarda do seu pai.

Seica o rapaz falou con elas, e ficou namoriscado dunha delas, e que lle dixeron que non había medo, que elas tiñan dereito a tumbarse e bañarse naquela cala. O rapaz non deu retrucado, e seica durmiese na praia, onde o atoparon pola noite, empapado, os guardas do castelo.

Contada a historia perante seu pai, e dado que ninguén víra ás rapazas das que falaba o seu fillo, deron en pensar que o rapaz estaba endemoniado ou tolo, e que vía visiós. Facíano ir a misa tódalas mañás, e levar pendurado do colo un rosario bendito polo bispo, para alonxar ó demo e a loucura do rapaz. Pero disque seguía cada mañá, asomándose á fiestra do seu cuarto, e vendo ás rapazas na praia, e a que o namorara chamába por él.

Así que un día, o fillo do conde baixou á praia sen que ninguén o vira, salvo seu pai, que alertado por un ruido puido ver á lus da lúa chea, ó seu fillo escapar para a praia e alí, para asombro do conde, irse da man cun grupo de sereas, que iso eran as rapazas da praia, e afundirse e desaparecer na mar.

Mentres escoitaba a historia, non poido negar que o medo metéraseme polo corpo, aínda que tamén recoñezo que, pensando na fermosa Lorena, sentía que non tiña que ter medo.

Por iso, o conde mandou chamar a partir dese día a esa praia a Cala das Sereas, para evitar que ninguén fora enganado polas arpías sen coñecemento, e mandou pechar para sempre a porta pola que soían baixar os frades cara a súa praia, xa que non quería que por ela poideran as sereas facer das súas.

O fillo don conde xamais apareceu, enmeigado por aquela bruxa que o levou ó fondo do océano, onde contan as lendas que as sereas devoran ós homes que levan namorados delas. O conde morreu, pero a lembranza do que aconteceu nunca se perdeu na memoria dos do pueblo, xa que seica moitos ven ás sereas bañarse, fermosas, pero ninguén fai ren por achegarse a elas, xa que o nome da cala os alerta de que é cousa do demo o que alí ven.

Eu pensei que quizáis o fillo do conde vivira feliz, namorado da súa serea, e que por iso endexamais quixo volver ó castelo de seu pai, pero guardeime moito en dicirllo á miña nai.

Ai fillo…-decía ela- Ben sei eu que agora namoriscado quedache desas arpías, e vou ter que facer o imposible por que non te me escapes e te achegues a esa praia de novo.

Así que máis dun ano tívome a miña nai sen ir a Baiona, e mais ela tíñame controlado de sempre, que somentes cando xa fun mozo e andaba tras de raparigas en Bahiña, e teimaba de ir ás romarías cos amigos, comezou a deixarme ir só polo mundo adiante, que moito control me tiña e nin idea me deixaba ter daquel encontro na praia, que as veces que pasaba por meu maxin voltar a praia ou escaparme do seu control, cunhas labazadas quitábame as ensoñaciós da cabeza.

E aínda así, endexamais din olvidado esta experiencia que xa ves, de vello, cando paso pola Praia dos Frades, tiro sempre unha concha ó mar, para ver se Lorena recoñece neste este vello ó rapaz que coñeceu e volve por min

A HISTORIA DE ALMANZOR EN BAIONA

Almanzor e o seu engaño das campás.

Son dúas e cantan, ledas ou tristes, a cotío. Chamábanas Fátima e Aurora, e eran elas as que transmitían as novas, boas ou malas, por todo baiona. Unha –Aurora- era grandota e ancha, e soaba cun son serio pero doce, así coma rifa unha nai a un neno pequeño. Pola contra, Fátima era máis cativa e leda, e o seu canto era o dunha moza que vai lavar ó río e canta cantigas de amigo.

Refírome, claro está, ás campás da Colexiata.

Antes, cando nin televisión nin apenas radios había, que as xentes xuntábanse no bar dos músicos, no Burgo, ou no furancho que había preto do Gurugú, que o levaba un tal Vicente de Panxón, que eran dos poucos que tiñan radio, e escoitábanse os partidos de fútbol e as touradas, que sempre houbo boa aficción en Baiona por elas. Pero as novas que non aparecían, nin nos podían contar dos xornais os poucos que sabían ler, aquelas que afectaban máis cercanamente ós veciños, isas transmitíanas Fátima e Aurora.

Cando unha morte castigaba a algún veciño, cando unha enfermidade grave acosaba a outro, nas horas de Ángelus e de Rezos, ou cando un novo rapaciño daba nado na comunidade, Fátima e Aurora soaban prestas para que todo o mundo coñecese a noticia. Isto esixía, por parte do sacrinstan, unha pericia especial, xa que existían moitos tons, agora xa perdidos, para que ó que escoitar ás campás, soupese cal era o acontecemento que se comunicaba.

Nas cousas alegres, coma bautizos e nacementos, Aurora soaba aguda e louca con tal forza, que se chegaba a escoltar ate en Baredo. Nas mortes, grave anunciaba co seu tañer Fátima o deceso. Nas mais delas, as dúas cantaban a coro en larga ou curta sintonía, segundo procedera.

Nunca tan aventureras foron unhas campás, nin tola a súa historia, coma as de Baiona.

O Victorioso por Alá. Caudillo de Al Andalus. Almanzor espertaba o temor ala por onde fose, e mais se era en terras cristiáns. Era un verdadeiro rei sabio e guerreiro. Ampliou e someteu ó Califato de Córdoba a moitos reinos cristiáns que escomezaban a  rebelarse, e sen embargo ampliou a fermosa mesquita de córdoba, creou centos de hospitais, escolas e bibliotecas, e aínda construiu mais mesquitas polos seus territorios, ate algunhas en Galicia coma na comarca Das Terras Entre Rios de Ourense (no pueblo que, aínda que centos de anos derruída, se lle coñece aínda como A Mezquita).

Cando Almanzor consideraba que un reino cristián comezaba a ter demasiado poder, ou demasiada autonomía, atacaba a ese reino con dureza, destrozando aldeas e tomando botín das cidades mais ricas do territorio atacado. Tiña Almanzor un exército sen igual de mouros, que avanzaban rápidamente en fermosos corceis e sementaban o pánico cos seus alfanjes afiados. Chamaban a esas rápidas campañas de devastación razzias.

Almanzor preparou naqueles tempos de mouros e cristiáns unha terrible razzia que afectaría a Galicia. Sabedoiro da fama e do poder do arcebispado de Santiago de Compostela, e da forte influenza do santuario cós restos do Apóstolo nos reinos cristiáns, preparou ás súas tropas para avasalar o territorio galaico.

No ano 997 da nosa era, o cobarde Don Pedro de Mendoza, Arcebispo de Santiago, en vez de enfrontarse ó perigo, escapou da cidade e fuxiu cara a Oviedo, onde o reino de Asturias era impenetrable aínda ate para os mouros. A cidade foi evacuada polos cregos da catedral, que trataban de portar as reliquias e riquezas da sede, namentres Almanzor se dirixía, saqueando Braga, Ourense e Lugo, á cidade das peregrinacións, á simpar  Compostela.

A historia é ben sabida, pero non o que houbo detrás, e que somentes os mais vellos de Baiona recordaron. Dises non queda ningún, e somentes lendas e contad dos tempos dos mouros confirman ista lenda fremosa.

Almanzor asolou Santiago, e aínda que respetou o Santo Sepulcro, por medo ó Apóstolo Matamouros, destrozou a igrexa das peregrinacións, tomou catrocentos esclavos cristianos, e coas campás da igrexa de Santiago ó lombo, voltou de camiño a Córdoba.

Quixo Deus ou a Casualidade que decidira voltar por Padrón e Pontevedra, para aumentar o seu botín, e que chegando ó río Miño, unha forte enfermidade asaltase ós seus homes e mais ós esclavos cristiáns. Todos referían fortes febres, cansanzo e mais dores en todo o corpo. Temeroso de que unha plaga asolase a súa expedición, e que algúns señores feudais pudiesen tratar de facerlle caer nunha emboscada naqueles terras descoñecidas, parou o seu avance.

Decidiu, pois, instalarse nunca pequeña pero inexpugnable fortaleza rodeada e mar por cáseque tódolos seus costados, con fortes bastiones e cunha posición natural moi vantaxosa. Situábase ista fortaleza preto dunha antiga vila mariñeira, que coñecía por escritos romanos sobre as batallas do gran Julio César contra os bárbaros celtíberos, e da que sabía podían facerse unha boas defensa en caso de seren atacados. Foi así como Almanzor estableceu seu campamento en Monte do Boi, en Baiona.

Alí, as extrañas febres atacaron á maior parte dos homes, pero non así ós nobles e mandos das tropas, polo que, pensou, a extraña enfermidade debía ser consecuencia da falta de alimentación. Almanzor saqueou a comida de todo o val, e con ela alimentou ós seus homes, que se reestableceron en días. Non así os esclavos, dos que ninguén se preocupara e dos que finara caseque a metade.

Para segui-lo camiño, plantexábase un problema, xa que os esclavos dos que dispuña non eran suficientes para levar as campás da igrexa de Compostela, que bautizara coma Fátima, nome da súa filla mais querida, e mais Aurora, traducción do nome de Subh, a raíña dos mouros, da que contan era amante de Almanzor. Sen embargo, o caudillo mouro non quería esclavizar ós baioneses, que os acolleran, deran de comer, e non lle causaran problemas na súa estancia na vila. Pódese decir que severo, duro e mais sen embargo tamén agradecido e xusto eran adxectivos para él.

Tamén contan os vellos que fitara namorado naquel periodo dunha loira galega, e non quería ós seus fermosos e azuis ollos mostrar unha imaxe de terrible caudillo guerreiro que asolase a súa vila amada.

Sexa cal tal, naquel entonces, comezábase as obras de ampliación dunha das igrexas de Baiona, que se estaba construíndo na Plaza das Execucións (xa que as penas de morte se facían executar naquela explanada, á vista de tódolos veciños), e que posteriormente se ampliaría ate ser a nova Colexiata de Santa María.

Era daquela que se estába construíndo un Campanario que sería caseque tan grande coma o da Catedral de Tui, sede do bispado, dado o enriquecemento da vila por mor do comercio marítimo.

 Almanzor pronto maquinou que, dado que este campanario contaba con dúas campás de menores proporcións, tanto daban unhas que as outras, e unha noite colgou as campás de santiago do campanario da igrexa, e mandou levar as do campanario novo polas compostelás, a hombros dos esclavos cristians.

Contan que todo isto o fixo con homes ós que cortara a língua, para que non puideran contar o que fixera, e que os matou non ben pisaron o chan de córdoba.

Así e coma Baiona quedou, sen que case ningén o soubese,, coas campás de Santiago de Compostela.

Disque está escrito que cando o Santo Rei Fernando Terceiro conqueriu Sevilla, e fixo retornar as campás á catedral de Santiago de Compostela, os composteláns abraiábanse de que estas campás soaban mais claras e agudas, e todos deron dun milagro de Santiago pola ledicia das mesmas campás ó voltar ó caron do Santo Sepulcro.

Nas misas repicaban alegres. Chamaban a oración, a Ángelus e a rezar o Avemaría. Nunca se dera cunhas mouras que tanta piedade espertaran coma Fátima e Aurora, as campás que podes ver e sobre todo,e scoitar, no campanario da ex Colexiata de Santa María de Baiona.

A TUMBA EN BAIONA DO PIRATA "PATA DE PALO"

A tumba de thomas de mothuax, o famoso Pirata “Pata de palo”.

Non viñan coa bandeirola negra, nin a sacaron en toda a súa estancia. Chegaran coa rosa propia da familia Láncaster, de Inglaterra, e sendo terra irmá e de cristiáns, deu o comendador permiso para instalar no peirao ás cinco naves que viaxaban baixo o pabellón británico.

Conta a lenda que o comendador, Don Lopo Castro de Vasconcelhos, home groso, larpeiro, pouco traballador, e pouco querido polo pobo,  sen prestar atención ó seu traballo (que precisamente era comprobar in situ as naves que chegaran ó porto, a súa tripulación, pabellón e situación, para logo aceptar ou denegar a entrada no porto), deu aceptación á solicitude xa que estaba comendo uns doces que facían as monxas do mosteiro de clausura, e que de tanto que lle gostaban molestáballe que o interromperan con minucias.

Tal foi seu erro nese intre,  e tan lendaria a súa glotonería cos famosos pasteliños, que deron en ser chamados pola xente do pobo as encomendas de Baiona, e a súa fama extendida polas Españas enteiras.

Deu, pois, permiso Don Lopo para a entrada dos buques da casa de Lancaster no porto de Baiona. Estaba daquela a fortalezade Monte Real pouco mais adiantada nas súas obras, pero en previsión do risco de ataques e de piratas os reis casteláns dotaron ós postos de guardia do castelo de numerosos cañóns e de tropas que facían difícil flanquear a entrada ó porto, non sendo con permiso do comendador.

Chegados a porto, os de Lancaster cambiaron o pabellón, e os baioneses houberan pagado por ver a enseña negra no mastil da primeira nao, chamada Black Duck, xa que no mástil principal dista ondeou a chamada Red Jack; a bandeirola vermella, que significaba abordaxe sen cuartel, é decir, que todos os que estiveran no alcance das armas de dos cañons da nao e seus tripulantes  serían mortos de inmediato, sen miramientos.

Sabida a violencia dos piratas ingleses, os baioneses acantoáronse en sagrado, e recollidos nas igrexas agardaban o fin da contenda. Os de lancaster arrasaron caseque tódalas vivendas do pobo, as obras da  fortaleza, da que todos os soldados foron mortos e os canóns inutilizados, e a casa do comendador, que foi rendido sen loitar, en cobarde posición, tras poñer os piratas a mil arqueiros ás portas da vila, para asustar á resistencia e evitar a fuxida de Don Lopo.

Naqueles intres non se sabía, pero os entonces duque de Láncaster tomarapor abordaxe sorpresa as cidades de  A Coruña, Santiago de Compostela, Vigo e por suposto, Baiona, para fortalecer ás súas reclamación sober a coroa de Castelas.

 A toma de baiona deixáraa nas mans dun dos seus comandantes, o Lord Thomas Motuax, mariscal de campo impetuoso e salvaxe, nomeado pola súa tropa Jambe de Bois (pata de palo), xa que logo perdera unha das súas extremidades nunha das súas moitas victoriosas campañas navais á orde da coroa inglesa. Para os baioneses, inspiraba temor o só nome do pirata Pata de Palo, salvaxe no seu  trato coa cidadanía.

 Pronto o duque de Láncaster deu orde de suavizar o status de Baiona, dado que non quería espertar a ira do que esperaba fora seu pobo, pero Motuax actuaba con violencia e cunha política do terror, executando a todos aqueles que consideraba foco de levantamentos e intrigas. Ate unha palabra mais alta ca outra podía ser considerada como motivo de morte.

Contan que das vinte tabernas que existían en Baiona, somentes dúas quedaron en activo, polo medo imperante a saír das propias vivendas, a pesaren do gusto polo vagar dos mariñeiros e veciños da plaza.

As negociacións do de Lancaster levaban bo término, pero non contara cós baioneses, diferentes do seu comendador, e esta vez sí, pouco dóciles a pesar do medo.

Motuax, dado que a fortaleza era moi incómoda, instalou ó pie das murallas o seu campamento, xa que non gostaba de residir nas naos, e tiña unhas tendas de campaña que eran coma un palacio, a tenor do que contan os textos da época. Así que instalado nun llano entre as praias da Cuncheira e Os Frailes, e dende alí exercía o seu gobernado medo e do terror.

Unha noite escura, un grupo de conxurados tomou un cañón, e comezou a disparar cara os propios muros da fortaleza. Situados dende un dos puntais do baluarte da muralla (hoxe coñecido como a “pirámide” do parque da Palma, onde se atopa o Monumento de encontro entre os dous Mundos), a súa  idea era clara: derribar os muros para sepultar o campamento dos ingleses, con Motuax á cabeza, e acadar por fin un levantamento que liberase á vila.

Conseguido tomar o bastión, xa que os ingleses endexamais esperaran a valentía dos veciños do pueblo, e tiñan pouco defendida a muralla da fortaleza en obras, mediante fortes disparos dun cañón roubado provocaron un derrubamento que acabou co campamento dos piratas. Morto o mariscal Jambe de Bois, e boa parte dos seus soldados que alí se atopaban, os ingleses non pudieron resistir ás ansias de venganza dos veciños.

Isa foi a primeira e única vez que na fortaleza ondeou outra  bandeira que non fose a dos reinos sucesivos de España. Izouse un pano vermello, tal coma fixeran os de Lancaster, e todos os soldados ingleses foron mortos no intre no que foron tomados, sen cuarten nin prisioneiros.

Contan que nas rúas baronesas goteaba o sangue, e que foi unha xornada de loucura colectiva. Os buques ingleses foron derribados a cañonazos, e aínda hoxe descansan na bahía, pouco máis adiante do espigón, chamado a Doca.

O Duque de Láncaster, instalado na toma en A Coruña, recén enteirado da nova, temendo un levantamendo do resto de portos galegos, aceptou as condicións dos comendados casteláns, aínda non malas para as súas ambicións (xa que casaba unha filla, Catalina, co príncipe de Castela, co que en futuro sería pai da raía) co control garantido do comercio no Atlántico.

 Foron éstes os primeiros Príncipes de Asturias, en imitación do título de Príncipes de Gales que ostentaban os herdeiros en Inglaterra.

Fuxiron todos os piratas ingleses, que en poucas xornadas tomaran os principias portos de Galicia, e puxeron en xaque a alta política castelana. Todo gracias ó levantamento do pueblo  de Baiona, contra a furia terribe do Pirata-Mariscal Pata de Palo.

Paseando, paseniño e sen prisas, aínda podes ver o gran número de pedras, hoxe cantos rodados pola acción erosionadota do mar e do vento, que se apilan pasada a cuncheira, den de as murallas novas da fortaleza, prisión e tumba dos piratas. Asimismo, en días de auga clara, e chegando ó final da doca, podes ver as sombras do que no seu día foron os catro buques que, repletos de soldados coa rosa vermella de Lancaster, tomaron baiona a lume e sangue.

Así póñense hoxe en día, nas noites de verám, os xóvenes de leria e farra, xusto onde comeza o paseo novo derredor do castelo. Só cómpre preguntarlles e todos afirmarán ter escoitado, trauguido polo forte vento que alí corre dende o mar cara da terra firma, fortes lamentos e berros. Son éstes o último testemuño dos moitos soldados e mariños ingleses, sepultados e mortos no derrubo dos muros da fortaleza, que se laian do seu lar eterno, lonxano á súa terra e que atormentan por sempre ó maldito mariscal Pata de Palo, alí tamén encarcelado, cuia ira e crueldade os levaron ate un final tan terrible.

E cada vez que pases por ise paseo e sople o vento do norte, non vos extrañedes se un escalofrío percorre vosas espaldas e nucas, namentres vos parece escoitar un lonxano laiamen das almas insepultas dos piratas Lancaster, pregando unha oración pola súa redención, e polo fin do seu vagar eterno nas beiras do castelo cuyas pedras lles deron fin e sepultura maldita e lendaria, na lonxana vila de Baiona.

A MOURA DA FONTE DO POMBAL

A moura da Fonte do Pombal.

Ninguén me contara nunca nada da tía Asunción, e miña nai calara cun mirar serio e duro, dises que cortan o aire e conxelan a lengua do falabarato, aqueles inicios de conversación acerca da súa irmá, e o mal que lle acontecera.

A tía asunción era algo mais nova ca miña nai, pero ninguén o diría polo seu aspecto. Fraca e despeiteada, pero curiosamente sempre cun soriso e un ollar fermosos, pero perdidos, na súa faciana, a muller vagaba pola vila sen rumbo fixo, xeralmente emporcallada de cousas que recollía pola rúa. Aínda era solteira e sempre a lembrei viviendo cos seus pais –meus avós maternos- na casa de pedra do Burgo, onde agora ai altos edificios para turistas.

Asunción paseaba paseniño sen oficinio nin beneficio polo porto, pero sobre todo facía ruta polas igrexas e capelas da zona, sen entrar nelas. Contaban as malas línguas que enlouquecera unha vez que se lle aparecera o Demo, pero pouco sabía eu máis daquela intrigante lenda, xa que, como dixen, miña nai era moi sensible e ríxida nas faladurías da súa familia.

Asución era a mais nova das miñas fillas, que era as mais fremosas do Burgo. A pequena víaselle espelida e riseira, cunha cara de anxiño que facía recuar. Ambalasdúas ó crecer, fixéronse rapaciñas de ben, aínda que para min seguiran sendo pequenas, eran xa mociñas case casadeiras e moi louvadas por todos os mozos da comarca.

Como a túa nai estaba mais adicada a arranxar as redes,q eu daquela eu traballaba a decote nas mareas, a pequena axudaba mais las tarefas da casa, indo e levando cousas, e axudando a túa avoa nas tarefas.

Por autra banda, con dez anos, pouco mais interese tiña eu daquelas nos males da miña tía que, historias de vellos a parte, cuidaba eu que cubrirían un mal de amores, ou ben a loucura natural da coitada da tía Asunción. Adicabame eu a ir á escola, e a falcatruar co resto de nenos todo o que podía, que era bastante, a excepción de cando miña nai me mandaba a facer tarefas da casa e axudarlle nalgún quefacer.

 Daquela era unha desas veces, cando miña nai dábame un cántaro enorme de barro (levaría unha boa tunda se o rompía, cousa que comprobara facía un par de anos, no que, por xogar ás pedradas, astillara a parte superior da xarra) e debía ir ás fontes a chealo de auga.

Daquelas, a algún lle extranará, non había auga corrente nas casas. Ou mellor dito, comezaba a habela xa que logo, os mais ricos comezaban a instalar billas e canalizacións nas fincas. Os que tiñan as fontes ou regueiros preto, coma o meu tio xaquín, de Belesar, podían facer algún empalme con algunha corredoira ou tubo, para achegar auga á casa. Pero a xeralidade dos veciños tiñamos que acudar ás fontes e regueiros, que por sorte había moitos na comarca, para abastecernos do líquido elemento.

Na miña casa, a pesaren de ter á beira o regato do Burgo, a miña nai tiña costume de recoller para a súa bebida -non para a limpeza, sen embargo-, auga das fontes xa que, nalgúns casos, enfermedades e males baixaban polos ríos, e ela ben coñecera, provindo de Ramallosa, mortes de veciños por beber algua en mal estado.

Era por iso que miña nai me mandaba á fonte da Zeta, no centro da vila, xa que aínda que non era a que nos quedaba mais a man, sempre saía mais fría e ademáis, á ser a que abastecía as casas de pedra dos ricos, cuidaba miña nai que moito mais coidado se poría na salubridade do liquido.

Moito mais preto da nosa casa estaba a Fonte do Pombal, aínda que tivera que subir algunhas costas, pero miña nai non gostaba daquela fonte que segundo ela dicía, era a peor de Baiona nas súas augas e de feito, tiñame prohibido ir a ela, nin sequera a xogar cos amigos.

Ó Pombal iamos a diariotúa tía e mais eu. Daquela eramos as dúas irmás mociñas, e axudabamos nas tarefas do fogar. Lembro que Asunción soía ser a que ía a buscar a auga nun cántaro aínda mais grande do que levas ti á fonte de Zeta, namentres eu cuidaba da comida no lar e madre, túa avoa, ía arranxar a roupa ou a tender as redes ó sol, para que estiveran secas para a faena. O caso é que soía andar lixeira xa que, tan pronto teu avó, mi padre, cegaba a casa de tomar algún viño na vila, gostaba de comer con toda a familia reunida. Por iso o quefacer da casa facíase rápidamente, e os recados sen demora.

Pero aquel día no que o ceo se emburillaba e ameazaba choiva, a pesar do estibal da estación, cruzárame con Pepiño Rolo e mais con Xan o da Carqueixa, que ían cara o Pombal, e moi ben me levaba eu con eles en troulas e trasnadas, e decidín que igual daría unha auga que outra, e fun con eles para o Pombal.

O día era malo, como xa dixen, e subir a cuesta (con ameaza de molladura) costaba menos con dous compinches de compaña. Ademais, iamos mirando para os saltóns e os sapos, que tódolos nenos daquela coleccionabamos e adoitabamos a cazar. Iso sí, todos cun coidado máximo para coas respectivas xarras, so pena no castigo que, en moitas das outras casas veciñas, aínda era mais duro que as labazadas que eu levaría por non ter conta dos poucos bienes da casa.

O Pombal son realmente dúas fontes magníficas, de pedra, con escudos gravados, provintes de tempos inmemoriais. Están no muro dunha casona inmensa, con igrexa propia e in pombal de pedra onde sempre revoloteaban as aves, que lle dá nome ás fontes. Daquelas a casona de pedra de varias plantas e fermosos gravados de escudos,cruces e leóns, xa estaba abandonada, aínda que non en derrube, e parecía esperar tempos mellares, ou a volta dos seus señores donos de Terra Santa, coma nas historias das Cruzadas que o Mestre don Leovigildo nos contaba.

Contaban moitas historias sobre isas fontes. Que a casa construírona extranxeiros no sitio onde unha cova sinalaba grandes tesouros que os mouros esconderas dos critiáns. Que aló pervivían ninfas, duentes e fadas. A nosa imaginación rebullía con tanta lenda, e íamos falando de máxicas historias cando cegamos ás fontes, e namentres recollíamos o auga para as comidas.

Obviamente, nin res vimos de pantasmas, espíritos, nin cousa extrana. Xa comezabamos a pensar que as lendas que sempre nos contaban os mayores eran contos para asustar ós mais pequenos, polo que, a pesaren de manter no noso interior algo de medo a sucesos anormais, tomabamos a chiste as lendas e mesmo adoitabamos inventar contos e bruxas para asustar ós mais pequenos.

Á volta o camiño resultaba moito mais pesado, cos cántaros cargados, e sen a posibilidade de xogar nin de facer falcatruadas. O camiño estaba concorrido e moitos carros pasaban agora polo carreiro, cos homes vindo e voltando e levando peixe e outros productos de e para os mercados coma o de Sabarís.

Tal de volta viña un, cargado de patacas, cando vin brillar algo no chan e, tralo paso do carromato, puiden desenterrar unha moeda que, limpada na fonte, confirmouse ser de ouro.

Daquelas aínda existían moedas de valor metálico, e a pesar de que as que se utilizaban a decote eran de valor nominal (é dicir que non importaba o valor do metal senón o que aparecía na propia moeda) aínda existían moitas moedas antigas que eran recollidas con gusto por tendeiros e comerciantes, xa que ouro e plata eran ben valorados.

Por iso, o meu descubrimento espertou a interese dos viandantes, polo que decidín apurar a miña volta a casa, excusandome en que xa iría  sendo tarde e meu pai se enfadarían se me atrasaba (o cal non deixaba de ser unha realidade), para evitar que me roubaran, ou que algén montase follón, reclamando como propia e perdida a moeda.

Así cheguei apurado á casa, coa moeda no peto ben gardadiña e aínda con terra, que non den en vela ben, por medo, no camiño, e agora na casa calado coma unha tumba, porque eu sabía ben que de enteirarse meus pais, colleríanma para gastos da casa, e eu quería conservar isa moeda para as miñas cousas. Pensando en un obxecto no que gastar a moeda (eu sempre soñara cunha pequena gamela para min) e coa man esquerda no peto, sen separarme do frío metal, comin rápidamente os grelos que miña nai preparara, sen prestar case atención á conversación da mesa.

Eu ía polo camiño do Burgo, coma sempre, co cántaro na cabeza sostido en equilibrio, como añinda fan as mulleres que non teñen carros. O camiño non era longo pero a cuesta polo Burgo tiña dificultade ó retornar, ó levar a cabeza co peso de auga. Por iso, soía irpronto a recolle-lo auga e face-la volta sen prisas. Eu aínda era nova e algo torpe, polo que prefería chegar cedo que tarde, que como ben sabes teu avó era moi estricto nos horarios. Ademais a túa nai queríame ben, xa que eu era a súa irmá pequena, e permitíame deixar algunha tarefa sen atender, para ir á fonte.

Aquel día cheguei mais cedo do que aínda era habitual, cando vin a unha rapaza. Non había nada de anormal, non era extraña salvo polo seu aspecto. Era unha rapza fermosísima. Tiña a pel escura, coma todas as mulleres que traballamos de cara ó mar, polo cal tampouco me chamou a a tención a súa cor, aínda que fitándoa de preto podías ver un ton oliváceo e brillante, e sorprendíate a súa pel suave e brillante, que nunca tal vira.

Tamén chamaba a atención a unha mociña coma min, que nunca saíra da comarca, o seu pelo moi moi longo e liso, moi escuro coma se da noite se tratara. Ó achegarme ña fonte fitoume cuns ollos negros, moi grandes, co seu rostro tranquilo, e sorriu sen medo. Ela estaba sentada na fonte, cun peine que me pareceu de plata, mollandoo no auga para despois seguir a peitear aquel longuísimo cabelo. Ó aproximarme sentín o aroma a xazmin e a canela, un cheiro doce e gostoso, polo que pensei que sería unha muller de noble cuna, queizabeis das casas grandes de Baiona, e que eu non coñecía demasiado ben.

 A casa do Pombal non estaba de aquela totalmente abandonada e ainda que os dueños pouco adoitaban a vir a ela, tamén se me pasou pola cabeza que quezabeis fora a dona de aquela casa.

Chamaba a atención que a rapaza non parecía nin xove nin vella, cunha idade indeterminada. Cando cheguei á fonte deixoume espacio para recoller o auga no cántaro, e sorriu. Poidenme dar conta de que arrendecía,c omo xa dixen, e que seu rostro non semellaba ter enruga algunha.

De calqueira forma, non era nada extraño, nin sobrenatural. Unha rapaza moi fermosa peiteando os seus cabelos na fonte. O peine de prata si que sería extraño, pero víase que non era aquela unha campesina, e os ricos ben tiñan obxectos valiosos, co que non era unha situación fóra do corrente.

Pasei todo o día soñando e mirando para as gamelas. Fun cara a tarde para o peirao, onde Manolo o de Louxas tiña varias naves á venta, e púxenme a enredar nelas. Pensaba que aínda que fora a chalupa mais pequena a puidera mercar coa miña moneda, xa que eu quería aprender a navegar, e independizarme prontamente. Para o ollar dun rapaz moderno, quizabeis sexa extrano, pero non coñecíamos outra vida, outro oficio, e o futuro que desecábamos era ser mariñeiro, ter o noso propio barco, e casar cunha rapaza fermosa para ter fillos. E eu non era diferente ó resto.

O Manolo de Louxas era amigo de meu pai. Tivera un accidente nun brazo e xa que logo non podía faenar, encargábase de vender e mercar os barcos ós mariñeiros, e tiña un par de carpinteiros que facían arreglos nos cascos e amaños nos palos, polo que se gañaba a vida ben. Era, como xa dixe, amigo de meu pai, e coñecíame ben polo que pronto se aproximou a falar comigo, xa que sabía que a min gustábame moito mirar para os barcos que él vendía, e cuidaba que eu ambicionaba ter a meu propio no futuro.

-Tino, qué!- Aínda que pasaran os anos, seguíanme (e seguen) chamandome Tino en Baiona-

-Aquí, Manolo, mirando pros barcos. Sonche moi caros?. Os pequenos, digo.

-Depende. Aquel, o verde, vendéronmo barato, a Maruja das Fontes, que enviudou. Podería facer bo prezo. ¿Por qué, sabes dalguen que busque algo?-Manolo atendeu con aceno que sinalaba que estaba atento ós negocios, en calqueira ocasión.

-Non…sería para min!

-Jajaja. Hay Tiníño. Aínda non tes pelos no peito, eres moi mozo. Para qué queres ti unha chalupa?.

-Pos para ir de pesca. Para ir ás Estelas a cazar coellos. Para ir ate Panxón, por exemplo. Porque xa son bastante maior. Ademais teño cartos –E rápidamente saquei a moeda de ouro, ofendido co paternalismo co que me trataba o bo de Manolo, mostrándoa orgulloso coma quen, pero Manolo mirouna e moiroume con cara de preocupado. Botouse sobre a miña man, pechandoa en torno da moeda, e dicíndome:

-Tino de ónde sacache iso? Roubachela? Hay por Dios, pero como levas ti semellante moneda.É de ouro de verdade? – Dixo abríndome a man e comprobando que era auténtica cun mordisco nun canto- A ver neno, tes que ir correndo a casa e levarlle isto a teus pais. Se non andades sobrados de cartos na casa! E iso é de ouro… E se algén te fai mal por ter iso?.. non o comprendes?. Vai para casa correndo e non te pares a falar con ninguén.

E así, botoume do peirao e sentinme humillado, pero tamén triste, porque se tanto era o valor da moneda, non me din conta do egoísta que puiden ser ó negarlle acceso a meus pais, e tamen porque co meu comportamento e a reacciónd e Manolo somentes mostraba o rapacín que eu era, que me faltaba moito para acadar a madures da que quería presumir.

A miña filla, ai Dios! Porqué isa maldición lle botarían!. Miña Asución, pequena! Contáranos que vira a unha rapaza na fuente, unha señorita fermosa de cabelo mouro, que estaba a peitearse cun peine de prata. Que a axudara a peinarse, e que por iso chegara tarde. E eu pensei que era unha excusa, que parara con outras nenas a falar e por iso chegara tarde, cando nos contou que aquela señorita lle preguntou se a podía premiar pola súa amabilidade.

Entón, Asunción pediulle o peine hermoso…xa, despois do acontecido…como o podo dubidar! Pero a muller díxolle que non llo podía dar porque estaba enfeitizado, pero deulle flores, moitas flores, que levaba no peto. Tantas, que lle ían caendo polo camiño. E alí mesmo a miña filla abriu o peto e estaba cheo de moedas de ouro. Tantas que nunca tal vira! Centos de monedas que caeron polo chan, e a nena asustada perxuraba que ela somentes tiña flores!

Era cousa de enfeitizamento e chamamos a teu mestre, don Leovigildo, que daquelas era un xoven namorado da rapaciña, con estudios e que sabería o que acontecía. Asunción estaba desmayada na súa cama, polo que no escoitou o que o xoven mestre nos contaba: Que as monedas eran de épocas moi antergas, dos tempos dos mouros, e que, se Asunción non mentía, unha moura, das dos contos máxicos, se lle aparecera na fonte, onde corrian tantas lendas.

Agardei na casa ata que chegara meu pai, que non tardou moito. Parece que xa falara co Manolo o de Louxas porque xa sabía todo o conto e eu a ninguén llo contara. Meu pai e miña nai chearonme de preguntas e logo viu meu avó coa tía Asunción, e de novo cheáronme de preguntas. Cando viron a moneda afastáronse todos, abraiados e asustados, a excepción de Asunción, que pareceu rejuvenece-lo seu rostro cun soriso e un ollar intelixente, e tomou a moneda para si, berrando:

-Vides coma non mentía?. O mesmo debuxo, as mesmas monedas!. É unha das flores que se me caíran do peto, vindo do Pombal. Non estaba tola! Todo era realidade!. -A súa axitación era tal que a tiñeron que tumbar na cama, mentres tremía. Pero o seu ollar xa non daba medo. Sorria. Era feliz.

O resto da historia da locura da miña tía contáronma, por cachos, meu avó e miña nai. A tía asunción, unha rapaciña de menos de quince anos, levárona, primeiro o comendador de Baiona, o Arcipreste de Santa María, ate que chegou á Inquisición, que Dios sabe o que lle farían. As monedas bib voltaron a aparecer, xa que decían estaban enmeigadas. A rapaza retornou tres anos mais tarde perdida a cordura e a saúde, e endexamais voltou a falar do que lle pasara, nin na fonte, nin posteriormente no seu periplo de mazmorra en mazmorra.

A miña familia tratou de que non houbera falas dela, pero obviamente todoa  tiñeron como tola e embruxada. Os contos que falaban as vellas sen seren certos, non ían desencamiñados. Atía asunción deu en asumir que todo fora una tolería do demo, e adicábase a buscar a salvación da súa alma, de igrexa en igrexa.

-Devolvícheme a cordura, meu sobriño- Dicía miña tía, postrada na cama, cunha sonrisa que non se lle escapaba dos beizos- Recuperei a miña memoria, miña vida. A moneda que atopàche demostra que non estaba tola, e que non tiñan razón todos os que me apresaron por tanto tempo, sen motivo.

A tía asunción morreu uns día despois. Feliz. Cuerda. Tranquila. Recibindo os santos sacramentos (que antes lle negaban, por endemoniada) e soterrada en lugar santo. Na vila falouse moito dela, e ate o Arcipreste pediu pola súa alma, na Colexiata de Baiona.

Alí está, no altar maior, a moneda, gardada coma prenda da victoria do ben fronte o mal, pero tamén a proba de que os trasnos, os demos, as mouras, existen e débeselle pregar a Dios por que nos protexa dos males.

Ó final a moneda non me serviu para comprar a chalupa, aínda que uns anos despois, meu pai comprou unha gamela meirande e regaloume a súa vella. Por portarme ben coa tía Asunción, dixome madre cun bico.

Pero por se acaso durante moito tempo, voltei a diario a buscar a auga na fonte do Pombal (que é por certo, a mellor da vila) fitando para o chan por se outra vez un escintilar dourado pudiera darme a riqueza que o traballo me negaba.

Non houbo fortuna para min outra vez. A primeira foi para Tía Asunción. E ben empresgada estivo. O seu sorriso nos últimos días ben valía unha moneda de ouro.