A LENDA DO OURO DOS MORTOS DAS ILLAS ESTELAS

O OURO DOS MORTOS DAS ILLAS ESTELAS

Lembran os máis vellos o conto do fidalgo don Gonzalo de Mendoza. Era tal un vello soldado das guerras de Felipe V, e contaba que loitara en Flandes e Francia, sendo un dos poucos supervivintes da catástrofe de Rocroi, onde as tropas francesas, abraiadas da loita sen cuartel dos xa derrotados tercios españois, liberaron con honras a tódolos supervivintes. Ou iso contaba el, que non eran poucos os malfalados que aseguraban que as duras batallas e viaxes do vello Mendoza, tio avó do xoven Conde de Mendoza, que tiña pazo e terras na vila de Baiona,  as guerreara por vilas e plazas da costa galega, “batallando” de taberna en furancho dende A Guarda ate Vegadeo, en duro combate contra a súa perpetua sede de líquidos tintos e brancos.

 

O caso é que era Don Gonzalo unha figura notable na vila de Baiona, vestindo sempre con pintas extrañas, vestimentas anticuadas e guerreiras, que semellaba o famoso fidalgo das historias Don Quixote. Era de figura seca e alargada, con bigotes revoltos nun mostacho de aspecto fiero e canoso, que xa apenas se vían nos cabaleiros da época, e barbiña de chivo. Tiña un ollar vistoso e superior, que aumentaba a súa impresión de soberbia cuns modais exquisitos rallando o cómico. Coa espada sempre colgada do cinto, e cunha bolsa con mais arañas que reais de vellón, percorría as tabernas da vila, que eran moitas, debendo aquí e alá, e pagando moi de vez en cuando.

Todo o mundo sabía que era un segundón, e que endexamais cobraría nin paga do estado polos seus supostos servizos no exército, nin axuda do seu sobriño que, por honra da súa sangue, o mantiña á sopa boba no pazo dos Mendoza. Pero era un tipo orixinal e curioso, e a parte a súa histriónica presenza facía gracia a parroquianos e veciños, que adoitaban a convidalo ós moitos tragos que levaba entre peito e espalda ó día, polo que ía vivindo mais ben que mal.

O problema para este personaxe se presentou cando, uns anos despois do seu retorno a Baiona, o seu sobriño falleceu nas súas terras en Monterrey, sen deixarlle nin un can, e o herdeiro, un curmán algo afastado de aquelas terras do interior, que nin coñecía nin dera por atender a iste vello e tan lonxano pariente que consumía da súa facenda baionesa. Na súa curta estadía na real vila, dado que o novo amo da casa dos Mendoza, de nome Don Javier de Santos, era natural e vivía no seu pazo en Verín, deu orde de desaloxar ó parásito do seu medio tío, e de non atender ás súas peticións de axuda.

 

 

Por tanto, atopouse o fidalgo na rúa, con mais débedas que cartos no seu haber, e sen mais facenda que as súas roupas remendadas decenas de veces, a súa espada toledana, e mais uns bocadillos que Begoña, a ama de chaves do Pazo dos Mendoza en Baiona, que o quería ben, lle fixera con agarimo ó vello ás escondidas do novo amo.

Malviviu o fidalgo nas rúas de Baiona, dando “sablazos” a coñecidos, asumindo mais débedas das que podía pagar (que era res, xa que estaba sen branca) e atopándose en problemas logo dun tempo xa que, sen cartos e fartos os seus veciños e coñecidos de facerlle favores, coñeceu Don Gonzalo a súa triste realidade de que se atopaba sen patria nin amigos reais, e mais que xa a súa verdade era ser un vello inútil, incapaz de gañarse o pan, e sen familia á que acudir.

Pero era o vello fidalgo home de boas entenderas e grande inxenio, que sabedor do cariño que, aínda así, espertara nos veciños baioneses, que deu en maxinar unha historia incrible para desfacerse das súas débedas e, alo menos, quedar a pre para tratar de comezar de cero na súa estadía na vila.

 

Por tanto, comezou Don Gonzalo a finxir malestar e enfermidades que os seus paisanos e camaradas de bar non creron ate que comezou a rexeitar invitacións e viños nas tabernas, de forma que todolos que o coñecían, abraiados, pensaron que de súpeto podía en realidade tratarse dunha enfermidade grave. Adobiaba ista impresión Don Gonzalo con amplios aspaventos no tuser e no cuspir cargado, e mais cuns afeites e pinturas que lle daban a imaxe dun morto en vida, andando polas estreitas rúas de Baiona.

Así, e con iste bagaxe, deu en finxir a súa propia morte, facéndose o dormido na porta do Pazo dos Mendoza. Atopárono na rúa os criados da casa e polo agarimo que elle tiñan, rogáronlle ó novo amo que atendese a darlle santa sepultura, xa logo que era seu parente e honra da súa familia, ó que o xoven Don Javier aceptou.

Desta volta se correra o rumor de que o vello fidalgo morrera, e moitos pasaban polo cuarto que facía as veces de velorio, chorando, e os mais dos seus acreedores e amigos, chamando por el e clamando ó ceo que lle perdonaban tódalas débedas que con eles contraera en vida.

 

 

Por tanto, ían pasando un tras outro por diante do cadaleito e o vello, semellando estar finado, ouvía e acordaba xa non ter apenas débedas, e matinava a forma de escapar da trampa. Deu, pois, en durmir de día e levantarse de noite para, ás agachadas, roubar comida na cociña da casa e seguer a maquillarse, cada vez de forma mais demacrada, xa que naqueles tempos un velorio dunha casa de altura podía durar semanas. Botou ademais, unto e graxa no cadaleito, de tal forma que coa calor comezara a cheirar a podre, e ninguñen dubidaba a morte do infanzón.

Pero o médico, abraiado pola tipoloxía de cheiro que ali ulira, xa que visitara o velorio de recente, deu en alarmar ós veciños de que a morte do vello pudiera producirse por unha enfermedade extrana (e amais acrecentado polo comportamento do vello na súa finxida agonía) e por tanto, alertado o gobernador da vila, deu en ordenar que levasen o cadáver en cuarentena ás Illas Estelas, onde o deixarían para que morreran os vacilos e bacterias, para logo recoller os restos e soterralos en sagrado.

Isto agradaba ó fidalgo xa que logo tiña preparados uns ósos de can, que logo deixaría no illote cando o foran a recoller, pensando todo o mundo que ratas e gaivotas remataran a aniquilación do seu corpo, quedando uns ósos limpos do seu esquelete.

 

 

Pero un dos seus acreedores, o Xacobe da familia dos penedos, un home grande e forte, pero moi curto de maxín, e que rexentaba un das tabernas da porta da vila, xunto da fonte de Zeta, rexeitaba perdoar da débeda ó finado, cobizoso e desconfiado coma era, e teimaba en cobrala, clamando a tódo aquel que se presentaba no seu local que ía cobrar o seu real de a ocho que se lle debía (a moneda de ouro en uso na época) en vida ou en morte.

Así, sospeitando de que Don Gonzalo finxira a súa propia morte, presentouse no Pazo dos Mendoza, e cun alfiler deu en pinchar o falso cadáver do vello, que non poido evitar un respingo no momento, e que somentes apreciou o Xacobe. Iste comezou a berrar e a mover o corpo supostamente finado (que seguía lánguido por mor da excelente interpretación do infanzón) berrando que estaba vivo e que lle devolvera o seu real. Parárono tódolos presentes, alporizados, e sen crer nada do que o home dicía, pensando que era loucura e avaricia, e botándolle en cara a súa ousadía de non deixar reposar nin ós finados, que xa polo cheiro insoportable se comprendía que descompoñéndose estaba o cadáver do seu deudor.

Pero o Xacobe non perdeu a idea de que todo era un timo de Don Gonzalo, e perduraba na súa obstinación, que a todos compría como loucura. Levaron todos, enton, o corpo do morto á illa máis lonxana das Estelas, a que chaman “illa de Auga” e fixeron alí unha moi comprida misa con fermósos cánticos das voces dos mariñeiros que se aprestaran voluntarios como coro sacro ó enterramento do seu compadre de tabernas, e un altar pequeño feito de tablons que alí arranxou Manoel o carpinteiro do Burgo, home moi mañoso e compañeiro de tute de Don Gonzalo, feito con restos de madeira que alí se atoparon xunto con moitos ósos, xa que facía anos deixáranse moitos corpos de finados alí, por culpa dunha peste que asolou a comarca, e polo que se vía os familiares non retornaran para os buscar. 

 

Decidiron tralos oficilios, deixar a cuberto baixo do pequeño altar provisional os osos esparexidos dos finados, como mostra de respecto, e deixar a descuberto no cadaleito a Don Gonzalo, xa que contaban ilo recoller pasadas unhas semanas. Nise pequeño altar, xunto coas moreas de ósos e calaveras de decenas de finados, se agachou o Xacobe, agradando pola noite para ver se realmente se movía ou non o moroso Don Gonzalo.

Pero cuadrou que un grupo de piratas e contrabandistas, os chamados “os oito de Santa Cristina” pois naquela igrexa de sabaríz se refuxiaran unha sonada ocasión a sagrado, fuxindo do alguacil da vila, viñan de dar un golpe contra unha nao comerciante debandeira inglesa, que se achegara demasiado ás illas Cíes, onde tiñan un dos seus fondeaderos os corsarios, e co seu botín tomaron rumbo a Sabariz. Pero chegando ás Estelas, pensaron que sería máis cómodo repartir alí o botín, que era inmenso en reais de ouro, e non nunha taberna á vista de ollos e línguas faladeiras.

Por iso arribaron coa noite pechada á Illa de Auga das Estelas, co seu cofre cheo de moedas, para repartilo entre os oito piratas, mais tres grumetes que naquel golpe levaran. Coñecían a historia de Don Gonzalo, con sona en toda a vila, polo que non se asustaron de ver alí dispostos o altar, o cadaleito e mais a morea enorme de osos, e comezaron a contar as moedas, das que dron en pocuo mais de mil reales de a oito, unha verdadeira fortuna na época.

 

 

Tanto Don Gonzalo coma o Xacobe, ouvindo e entendendo o que acontecía a poucos metros deles, pero sen conciencia un do outro, non ousaban nin moverse, xa logo que se podían xogar a vida contra un grupo de malfeitores con tan poucos escrúpulos.

Comezaron a facer o reparto cando o xefe da tropa, o patrón Luís Pacheco, natural de Vilameán, home desconfiado onde os houbera, deu en mirar para o cadaleito, e quizábeis porque vira algún movemento sospeitoso, ou tal vez por propia desconfianza, o caso é que mandou a un dos grumetes clavar un coitelo no peito do morto, aínda que fóra por seguridade do seu pasamento. Trataron de convencelo o resto dos piratas, que coma ata os peores rufiáns da época, todo eran católicos e temerosos da relixión verdadeira, ademáis de supersticiosos en extremo, coma bós mariñeiros, pero foi en vano e o Pacheco impúxose á tripulación.

Viu achegarse Don Gonzalo, a escuras o trémulo facho alumeante que cunha man trauguía o pirata, namentres que na outra portaba un coitelo afiado que chamaba pola sangue do seu corpo, cando aterrado saltou do cadaleito berrando coma un poseso e gritando “ a mi los muertos!!!”

Co susto o pirata caeu de cú, e botou a berrar, chamando a atención do resto dos piratas que, abraiados e a media luz, vían coma un morto se levantaba do cadaleito, berrando tal coma un ser doutro mundo espertado no Apocalipse.

O Xaquín, que viu o que sucedía, e temendo tamén pola súa vida, tamén comezou a berrar e ó levantarse, chimpou todos os ósos e calaveras, lanzándoos contra os piratas que, aterrados, vían coma as calaveras i esqueletes se levantaban  do seu reposo eterno e comezaban a escoitar berros estridentes de todas as partes do illote. Aterrados e en franco desorden polo balbordo que elos mesmos esaxeraban, embarcaron raudos na súa nave e fuxiron rápidamente, temendo que seica a blasfemia do seu xefe dera en levantar por fé de Cristo os mortos do seu reposo para acabar coas súas vidas, deixando o ouro do botín apañado atrás.

Calmados logo de ver fuxir ós piratas, o Xaquín e Don Gonzalo se aledaron da común compaña, e rindo fóron ver o que, abraiantemente, deixaran atrás os piratas: unha fortuna en reais de ouro. Logo deron en repartilo a partes iguais, contando moeda a moeda, se fóra menester, e facendo as contas xustas, xa logo que o número de pezas de ouro era par.

 

 

Pero feito o reparto, o Xaquín non perdonara a débeda do moroso don Gonzalo, e deu en reclamarlle a cantidade en disputa: un real de a oito de ouro. Don Gonzalo, abraiado da cortura de mente do paisano, non daba creto á súa reivindicación, e comenzaron a berrar e discutir entre eles, un berrando polo seu real de a oito, e outro chamándolle burro e rácano. Así, entre moito balbordo deron en chegar as maos, comenzándo a botarse á cabeza os restos dos ósos que alí se mantiñan.

Pero en terra non quedara conforme o Pacheco quen, rumiando, deu en pensar que quizábeis non fóra tal o conto dos mortos, e ideou voltar á illa él só, xa que a súa tripulación o abandonara nada mais pór o pé en porto. Así, na escuridade, remou ate as Estelas. Sen lus a bordo, fixo esforzo por escoitar ó aproximarse, e aguzando o oído escoitaba voces que rifaban mentres que unha voz mais forte gritaba “quero o meu real de a ocho, é o que me toca, quero o meu real!” e deu en distinguir algunha tibia e mais de unha calavera voando de un lado ó outro do illote.

 Sabedor de que deixaran na illa algo mais de mil reais, retrucou, “carallo, se sómente tocan a un real por morto, e aínda teñen que pelexar por eles, moitos son para min solo” e botou a remar de volta, temeroso de que os mil mortos se lle botaran ás costas.

Así rematou a historia do ouro dos mortos das Illas Estelas, o Pacheco, enmudecido polo susto endexamais voltou a decir res, e somentes queda na memoria que se arrepentiu dos seus pecados, e se voltou home piadoso, recordado durante décadas coma o mellor sancristán da Colexiata de Baiona, onde axudaba a oficiar dúas e tres veces ó día, inseparable do párroco e do Arcipreste da vila.

Don Gonzalo non só deu en voltar coma rico, que todos pensaron que voltara de entre os mortos roubando o ouro do Inferno. E él non lles quitou isa ilusión, contando con sorna nas tabernas que lle xogara ós naipes a Belcebú os seus tesouros, contra a súa alma, e tantas trampas fixera que lle gañara ó mesmo Demo ambalas dúas, saindo mellor do que entrara nos Avernos.

 

 

Fíxose tamén o Don Xaquín co pazo dos Mendoza, mercado ó seu sobrín, e casou coa ama de chaves da casa, Begoña, a única que na súa desventura apiadárase co seu bon corazón do seu adverso fado. Ademáis foi inseparable de Xaquín, o taberneiro que logo da aventura contan que, temeroso de que lle roubaran o ouro, soterrouno polos montes das Fontes de Bahíña, e que un día, cun golpe na cabeza na taberna, esquenceu o lugar onde o soterrara, pasando ate o fin dos seus días coma tolo, facendo buratos cun pico e cunha pala polos montes de Baiona, buscando un ouro que xamáis o fixo rico, tan curto de maxín coma era, e plo que chorou ate a última das súas horas de vida.

Das Illas Estelas, os piratas que quedaron dos “Oito de Santa Cristina” contaron, a todos os que quixeron oír, que deixaran alí un grande tesouro, pero que os mortos o recolleran e custodiaban, dando enfurecida e horripilante morte ós que por alí se aproximaran a por él, es así se mantivo nas lendas da xente ate o día de hoxe, sen coñecer o real relato do que alí aconteceu naqueles días.